Người Việt xưa có những tục lệ gì trước Tết?

Trong sách Nếp cũ - Làng xóm Việt Nam, nhà nghiên cứu văn hóa Toan Ánh đã kể rõ những tục lệ của người Việt xưa thường làm trong ngày 30 Tết. Theo ông, nhiều tục lệ đến nay vẫn phổ biến, nhưng có những tục lệ chỉ còn là hình ảnh xa xăm.

Rước các cụ

Người dân Việt Nam thờ phụng tổ tiên và quan niệm rằng Tết là dịp để gia tiên về cùng con cháu. Vì vậy, trước Tết, người dân thường sửa soạn bàn thờ, sắm Tết… để đón tiếp hương hồn tổ tiên.

Tại nhiều nơi vào chiều ba mươi Tết, người ta có tục rước tổ tiên về thờ. Người chủ gia đình mang vàng hương tới các ngôi mộ khấn mời hương hồn người nằm trong mộ về hưởng Tết.

Nhân dịp này, người ta đắp lại các nấm mộ cho cao và cuốc hết những cây dại mọc bên mộ để rễ của chúng không xâm phạm tới hài cốt. Sau đó, họ cắm lên mộ một nắm hương.

Toan Ánh nhận định đây là dịp để con cháu săn sóc lại phần mộ gia tiên bởi quanh năm họ bận rộn sinh kế mà ít có thời gian lưu ý tới mồ mả tiền nhân.

Ở nhiều nơi, để rước tổ tiên, người ta không hẳn ra mộ mà chỉ thắp hương khấn vái ở bàn thờ trong nhà, đó là lệ cúng cơm chiều ba mươi Tết.

Để làm lễ cúng gia tiên, người dân phải chuẩn bị cỗ bàn, bánh trái đầy đủ. Xong xuôi, người chủ gia đình cúng khấn để mời hương hồn tổ tiên về ăn Tết với con cháu.

Trước khi cúng gia tiên, người ta có lễ cúng Thổ công - vị Đệ nhất gia chi chủ để xin phép ngài cho hương hồn nội ngoại tổ tiên gia chủ về ăn Tết.

Ngày xưa, tại các làng xã, vào tối ba mươi Tết, những trẻ em nghèo họp nhau thành từng đám, rủ nhau đi chúc Tết. Mỗi đám trẻ có một chiếc ống đựng tiền, thường là ống tre. Các em tới từng gia đình, vừa hát xúc xắc xúc xẻ vừa lắc ống tiền.

Sau khi lắng nghe những câu hát chúc tụng, gia đình nào cũng tặng các em một số tiền, có gia đình cho thêm cả bánh mứt. Tục cho rằng, các em đến đem theo sự may mắn, vì vậy, không gia đình nào để các em ra về tay không. Những đứa trẻ dùng số tiền được tặng chia nhau để mua pháo ngày xuân.

Đòi nợ tết

Người Việt có tục đòi nợ Tết. Ngày 30 Tết, người ta ráo riết đòi nợ bởi hôm sau là ngày đầu năm mới, người ta kiêng không dám đòi nợ vì sợ bị dông quanh năm, làm ăn không phát đạt được.

Ngoài ra, chủ nợ thường sợ rằng khi bước sang năm mới, món nợ này sẽ biến thành món nợ cũ, mà nợ cũ luôn khó đòi hơn những món nợ mới cho vay.

Đón giao thừa

Giao thừa là giờ phút chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Đêm 30 Tết, người ta không đi ngủ sớm mà thức đợi giây phút thiêng liêng của một năm - giây phút giao thừa.

Trong thời khắc đó, có nhà vẫn đang ninh nồi bánh chưng, trẻ con còn quây quần quanh bếp ấm chờ bánh chín.

Trên bàn thờ các nhà, khói hương nghi ngút, đèn nến soi rõ những đồ thờ (những nghìn vàng mặt gương lấp lánh, những cành hoa giấy sặc sỡ, những đồ lễ bày trên mâm bồng được lau chùi trông như mới).

Trong giờ khắc đón đợi giao thừa, mọi người hồi hộp chờ đợi với nhiều niềm hy vọng rằng năm cũ sẽ ở lại cùng với tất cả sự không hay, năm mới sẽ mang đến nhiều điều tốt lành.

Giao thừa đến, từ các nhà riêng đến xóm, ngõ, đình, chùa… nơi nơi đều có lễ trừ tịch (còn có tên là lễ giao thừa, vì cử hành đúng lúc giao thừa), đây là lễ tống cựu nghinh tân, tiễn cũ và đón mới. Người ta làm lễ này để bỏ đi hết những điều xấu, cũ kỹ của năm cũ và đón những điều mới mẻ, tốt đẹp của năm mới.

Ngoài ra, lễ này còn để tiễn đưa vị đương niên đại vương Hành khiển của năm cũ và đón rước vị tân đại vương Hành khiển của năm mới. Điều này dựa theo tục của người Việt rằng mỗi năm có một ông Hành khiển coi việc nhân gian, hết năm thì vị thần nọ bàn giao công việc lại cho vị thần kia.

Đi lễ đêm ba mươi Tết

Sau khi cúng giao thừa ở nhà, người dân quê có tục đi dự lễ giao thừa tại thôn xóm, đình làng. Sau đó, người ta vào lễ thần tại đình hay lễ Phật tại chùa, có nhiều người lại đi lễ các đền miếu trong làng. Họ đi lễ như vậy để cầu một năm may mắn cho bản thân và gia đình.

Theo Hoàng Như (Tri Thức Trực Tuyến)