Hằng năm VN ghi nhận hơn 200.000 trường hợp đột quỵ, trong đó 11.000 người chết. Vì vậy, điều trị kịp thời (6-8 giờ sau tai biến) là cơ hội “vàng” để cứu sống bệnh nhân, giảm thiểu tai biến.

Hằng năm VN ghi nhận hơn 200.000 trường hợp đột quỵ, trong đó 11.000 người chết. Vì vậy, điều trị kịp thời (6-8 giờ sau tai biến) là cơ hội “vàng” để cứu sống bệnh nhân, giảm thiểu tai biến.

Đừng để mất thời gian “vàng”

Tai biến mạch máu não có hai loại: nhồi máu não do tắc mạch máu nuôi não có thể do cục máu đông, mảng xơ vữa, hay do bọt khí; hoặc chảy máu não do vỡ mạch máu não vì cao huyết áp, dị dạng mạch máu não.
 

Điều trị tai biến mạch máu não - Ảnh: T.T.D.

Trong trường hợp điển hình, các triệu chứng xuất hiện đột ngột, tiến triển nhanh chỉ trong vài giây đến vài phút.

Trên lý thuyết, các triệu chứng thần kinh khu trú tương ứng với khu vực tưới máu của động mạch bị tổn thương, tuy nhiên do các động mạch thông nối với nhau nên có sự cấp máu bù bởi các động mạch còn nguyên, làm che khuất các triệu chứng.

Tổn thương bán cầu đại não (50%) biểu hiện lâm sàng có thể là: méo miệng, nói khó, liệt nửa người, giảm cảm giác bên đối diện, giảm thị lực cùng bên...

Tổn thương thân não (25%): triệu chứng đa dạng, có thể gây liệt tứ chi, rối loạn thị giác, hội chứng khóa trong (tỉnh, hiểu nhưng do liệt, không làm gì được).

Tổn thương khiếm khuyết (25%): nhiều điểm nhồi máu nhỏ quanh hạch nền, bao trong, đồi thị và cầu não. Người bệnh vẫn ý thức, các triệu chứng có thể chỉ liên quan tới vận động hoặc cảm giác hay cả hai.

Phần lớn người bệnh thường được sơ cứu không đúng cách như: nặn chanh, cạo gió, giác hơi, bắt gió... Điều này vô tình làm mất đi thời gian “vàng” đồng thời có nguy cơ hít phải các chất dịch, chất tiết vào phổi làm nặng thêm tình trạng thiếu oxy.

Chính vì vậy, với biện pháp tiêu sợi huyết bằng đường tĩnh mạch, bệnh nhân cần vào viện sớm trong vòng ba giờ sau tai biến; với biện pháp tiêu sợi huyết qua đường động mạch, thời gian cho bệnh nhân đột quỵ trong vòng sáu giờ kể từ lúc khởi phát; với phương pháp chọc hút cục máu đông là 6 - 8 giờ.

Những yếu tố nguy cơ

Có những yếu tố nguy cơ không thay đổi được như tuổi tác, giới tính, chủng tộc, yếu tố di truyền... nhưng phần lớn yếu tố còn lại nếu hiểu biết chúng ta có thể phòng ngừa được. Các bệnh lý tim mạch như hẹp van hai lá, rung nhĩ do thấp tim... là yếu tố nguy cơ hay gặp ở nước ta.

Ở những bệnh nhân này phòng ngừa bằng cách tuân thủ nghiêm ngặt chế độ dùng thuốc chống đông máu để ngừa nhồi máu não nhưng cũng cần theo dõi các xét nghiệm đông, cầm máu khi cần để tránh tình trạng xuất huyết não.

Tăng lipid máu, nhìn chung khi tăng LDL cholesterol thì nguy cơ tim mạch tăng lên 20% thông qua xơ vữa động mạch. Không chỉ thế mà giảm HDL cholesterol cũng làm tăng nguy cơ các bệnh tim mạch trong đó có tai biến mạch máu não.

Béo phì là một yếu tố nguy cơ không trực tiếp gây tai biến mạch máu não mà có lẽ thông qua các bệnh tim mạch. Đái tháo đường là nguyên nhân gây ra tất cả các thể tai biến mạch máu não.

Thuốc lá làm giảm yếu tố bảo vệ HDL cholesterol, làm tăng fibrinogen, tăng tính đông máu, tăng độ nhớt máu, tăng kết dính tiểu cầu... nguy cơ tạo cục máu đông gây tắc mạch máu não.

Trường đại học Hoàng gia London chỉ ra rằng tần suất tăng huyết áp và nguy cơ xuất huyết não tăng lên với sự gia tăng uống rượu. Hay nguy cơ đột quỵ tăng gấp năm lần ở phụ nữ dùng thuốc ngừa thai, đặc biệt phụ nữ hơn 35 tuổi kèm tăng huyết áp.

Nhiều nghiên cứu cho thấy ít hoạt động thể lực tăng nguy cơ đột quỵ ở cả nam và nữ. Tuy nhiên gắng sức quá mức cũng dễ gây tai biến ở người cao huyết áp.

Cao huyết áp là một yếu tố nguy cơ gây ra tất cả các loại tai biến mạch máu não. Để hạn chế đột quỵ, người bệnh cần tuân thủ chế độ ăn ít muối, nhiều rau, uống thuốc đúng liều, thường xuyên tập thể dục.

Có một sai lầm hay mắc là người bệnh thấy huyết áp bình thường thì không uống thuốc, chỉ uống khi thấy có triệu chứng hay đo thấy cao quá 180 mmHg. Trong khi mục đích của điều trị cao huyết áp là dùng nhiều biện pháp để giữ huyết áp ở mức bình thường.

Nhiều nghiên cứu cho thấy người dễ bị tai biến xơ vữa là những người tỉ mỉ, hay nghĩ ngợi tính toán, dễ xúc cảm, hay gặp ở những người luôn phải đối phó với các tác nhân tâm lý, luôn căng thẳng, hồi hộp, lo âu, bi quan, chán nản. Nhiều thống kê cho thấy khi tăng axit uric trong máu lên đến 7mg% thì nguy cơ tai biến xơ vữa động mạch tăng gấp đôi.
 

Cứu sống sau 5 giờ điều trị

Bệnh nhân N.V. (52 tuổi), đang ăn cơm đột ngột nói đớ, méo miệng, yếu nửa người bên phải. Người nhà đưa ngay bệnh nhân vào viện. Bệnh nhân được chẩn đoán bị nhồi máu não cấp, liệt nửa người bên phải, không nói được, nguy cơ tử vong cao.

Các bác sĩ áp dụng phương pháp bơm thuốc tiêu sợi huyết qua đường tĩnh mạch nhưng không hiệu quả, bèn cho bơm thuốc bằng đường động mạch. Sau năm giờ điều trị, bệnh nhân nói chuyện được, cử động chân tay và dần hồi phục phần liệt nửa người bên phải.

Đây là một trong những bệnh nhân được cứu sống và không để lại di chứng nhờ ứng dụng phương pháp tiêu sợi huyết qua đường động mạch.
 
Nấc cụt, dấu hiệu cảnh báo đột quỵ ở phụ nữ
 
Nấc cụt kèm theo đau ngực bất thường là những dấu hiệu cảnh báo sớm khả năng đột quỵ ở phụ nữ.
 
Tuy nhiên, rất ít người (1%) biết đến những triệu chứng này dựa trên một cuộc khảo sát trên 1.000 phụ nữ được thực hiện bởi các nhà nghiên cứu thuộc Trường ĐH bang Ohio và Trung tâm Y khoa Wexner (Mỹ).
 
Kết quả cuộc khảo sát cũng cho biết chỉ khoảng 11% phụ nữ biết đến một số yếu tố đặc trưng về giới tính như mang thai, bệnh lupus, chứng đau nửa đầu, uống thuốc ngừa thai hay điều trị hormone thay thế có thể làm tăng nguy cơ bị đột quỵ.
 
Theo các nhà nghiên cứu, kết quả này đã đặt ra vấn đề cần tăng cường nâng cao nhận thức cho phụ nữ về những yếu tố nguy cơ cũng như các dấu hiệu cảnh báo đột quỵ sớm đặc trưng về giới tính để có thể nhanh chóng tìm kiếm sự hỗ trợ về mặt y tế.
 
Vì các thuốc giúp làm tan những cục máu đông thường chỉ phát huy hiệu quả tốt trong vòng ba giờ đầu sau khởi phát đột quỵ.
 
BS NGUYỄN TẤT BÌNH (Theo OSU News Release)
 
Theo BS Lưu Kính Khương (Tuổi Trẻ)