Giải mã hiện tượng chưa từng có của "Mưa đỏ"

Hơn 2 thập niên trước, Ký ức Điện Biên ra rạp, với kinh phí sản xuất khoảng 13 tỷ đồng - con số thuộc hàng rất ấn tượng thời điểm đó, thế nhưng phải ngậm ngùi chịu cảnh bán vé ế ẩm. Theo chia sẻ tại rạp Đống Đa ở TP.HCM, chỉ tổng cộng 60 vé lẻ được bán ra trong suốt 3 ngày chiếu.

10 năm sau, Sống cùng lịch sử với kinh phí 21 tỷ đồng thậm chí còn nhận thất bại hơn. Nhiều suất chiếu gần như không bán nổi một vé, buộc phải khép lại hành trình chỉ sau ít ngày ra rạp.

Một thời gian dài, dòng phim lịch sử, chiến tranh cách mạng của Việt Nam vẫn thường bị gọi là “phim cúng cụ”, tức chỉ chiếu ở một số dịp đặc biệt, còn thực tế khả năng bán vé khi chiếu rộng rãi quá thấp. Thế rồi định kiến này bị bẻ gãy trong khoảng 2 năm đổ lại đây, khi lần lượt Đào, phở và Piano, Địa đạo hay gần nhất là Mưa đỏ liên tục tạo nên những bất ngờ về thành tích phòng vé.

Xóa bỏ định kiến

100 tỷ về tay chỉ sau 3 ngày chiếu, tốc độ “hốt bạc” của Mưa đỏ khiến khán giả lẫn giới quan sát ngỡ ngàng. Độ “hot” của phim lớn tới nỗi, nhiều cụm rạp phải liên tục bổ sung suất chiếu nhằm phục vụ nhu cầu thưởng thức của khán giả. Dù đang đầu tuần, các suất chiếu hầu như luôn trong tình trạng cháy vé, đã “sold out” các vị trí đẹp.

Chẳng ai ngờ từ dòng phim từng có thời điểm chiếu miễn phí vẫn ít người xem, nay lại được săn đón nồng nhiệt như vậy. Điều này càng ý nghĩa hơn khi Mưa đỏ ra mắt vào dịp đặc biệt, thời điểm cả nước đang sục sôi tinh thần yêu nước, hướng tới Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh (A80).

Trao đổi với Tri Thức - Znews, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội - cho rằng nếu trước đây, dòng phim chiến tranh cách mạng ở Việt Nam kén khán giả và thường chỉ dừng lại ở ý nghĩa lịch sử - nghệ thuật, thì những năm gần đây, tình hình đã có sự đổi khác.

Lý giải cho hiện tượng này, ông cho rằng khán giả Việt, đặc biệt là thế hệ trẻ, ngày càng có nhu cầu tìm về lịch sử, văn hóa dân tộc. Họ muốn được kết nối với những câu chuyện bi tráng, những giá trị thiêng liêng đã làm nên sức mạnh của khối đại đoàn kết Việt Nam.

Mặt khác, nghệ thuật làm phim chiến tranh, lịch sử cũng có tiến bộ rõ rệt. Các đạo diễn, nhà sản xuất đã chú trọng hơn đến kỹ thuật điện ảnh, nhịp kể, tạo dựng nhân vật có chiều sâu, kết hợp hình ảnh, âm thanh, kỹ xảo hiện đại. Nhờ đó, phim không còn khô cứng, giáo điều mà trở nên gần gũi, hấp dẫn, có sức lan tỏa rộng rãi hơn.

Hình ảnh trong phim Mưa đỏ.

Ông Bùi Hoài Sơn cho hay: “Chính sự thay đổi trong cách tiếp cận của nhà làm phim, từ kể lại lịch sử theo lối minh họa sang khai thác chiều sâu tâm lý con người, số phận cá nhân trong bối cảnh thời chiến, đã tạo nên sự đồng cảm mạnh mẽ với khán giả hiện đại. Người xem không chỉ thấy chiến tranh như một bức tranh sử thi, mà còn cảm nhận được tình yêu, nỗi đau, sự mất mát và khát vọng sống của con người.

Nói cách khác, khán giả Việt không còn ‘thờ ơ’ với phim chiến tranh cách mạng, bởi họ tìm thấy trong đó không chỉ lịch sử, mà còn là câu chuyện của chính mình, của dân tộc, được kể bằng ngôn ngữ điện ảnh hiện đại và hấp dẫn”.

Bên cạnh đó, ông Sơn cho rằng chiến lược ra mắt hợp lý cũng là nguyên nhân giúp phim được đón nhận rộng rãi. Trong những ngày tháng thiêng liêng này, lòng tự hào dân tộc, tinh thần tưởng nhớ lịch sử và tri ân thế hệ cha ông được khơi dậy mạnh mẽ hơn. Người xem đến rạp không chỉ để thưởng thức tác phẩm, mà còn để sống lại không khí của những ngày lịch sử, để thấy mình được đồng hành cùng dân tộc trong hành trình ký ức...

"Chìa khóa lớn nhất vẫn là kinh phí"

Một điều đặc biệt ở Mưa đỏ so với nhiều tác phẩm cùng thể loại trước đây là việc dũng cảm đưa vào phim góc nhìn từ phía bên kia chiến tuyến. Trước đó, yếu tố này vẫn thường bị cho là nhạy cảm, mà thường các nhà sản xuất, đạo diễn Việt sẽ cố gắng né tránh.

Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, đây là một lựa chọn khó, nhưng cần thiết, bởi chiến tranh là bức tranh nhiều màu sắc, có máu, mồ hôi, nước mắt và số phận con người ở cả hai chiến tuyến.

"Tôi cho rằng đây là một bước tiến trong tư duy làm phim chiến tranh ở Việt Nam, khi các nhà làm phim không chỉ dừng lại ở hình tượng người anh hùng cách mạng, mà còn cố gắng khắc họa những lát cắt đa chiều của lịch sử.

Tuy nhiên, một bộ phận khán giả cho rằng cách thể hiện một số nhân vật phía bên kia còn hơi gượng ép, chưa thật sự tự nhiên, đôi khi rơi vào công thức hoặc màu sắc tuyên truyền. Điều này có thể xuất phát từ hai nguyên nhân: Một là do cách viết kịch bản còn mang tư duy minh họa. Hai là do tâm lý e dè khi chạm đến những vùng 'nhạy cảm' của ký ức chiến tranh, khiến nhà làm phim buộc phải chọn cách khắc họa an toàn", chuyên gia nhận định.

Doanh thu phim đang càn quét rạp Việt những ngày qua.

Theo ông Bùi Hoài Sơn, thách thức mà các nhà làm phim chiến tranh Việt Nam phải đối mặt là việc xây dựng kịch bản tốt, đa chiều. Khán giả ngày nay, đặc biệt là giới trẻ, mong muốn được nhìn thấy tính người trong bức tranh thời chiến, chứ không chỉ bó buộc ở những hình tượng “kẻ thù” hay “anh hùng”. Họ muốn thấy sự phức tạp, những mâu thuẫn nội tâm, thậm chí cả những khoảnh khắc yếu đuối của nhân vật - yếu tố giúp tác phẩm trở nên gần gũi, dễ dàng chạm tới cảm xúc một cách tự nhiên.

"Theo tôi, việc mở rộng góc nhìn, kể cả về phía bên kia, là hướng đi cần thiết. Nhưng, thách thức đặt ra là cách thể hiện phải tinh tế, chân thực và mang tính nhân bản. Bởi cuối cùng, thông điệp của chúng ta không chỉ là tái hiện cuộc chiến đã qua, mà còn là tôn vinh hòa bình, tình người và khát vọng sống trong một thế giới không còn chiến tranh", chuyên gia chia sẻ.

Trong khi đó, đạo diễn, nhà sản xuất phim Lương Đình Dũng nhận định với Tri Thức - Znews rằng kinh phí mới là thách thức lớn nhất mà nhà sản xuất phim chiến tranh, lịch sử phải giải quyết.

"Phim chiến tranh bắt buộc phải có nhiều đại cảnh, mà chúng lại tiêu tốn một khoản tiền rất lớn. Đối với tôi, tối thiểu phải có trong tay 50 tỷ thì hãy nghĩ tới làm một phim tốt. Thậm chí để đáp ứng được năng lực sáng tạo của đạo diễn, tạo nên tác phẩm có tầm vóc, quy mô tiệm cận với khu vực, có khi con số phải lên tới cả trăm tỷ", ông Dũng cho hay.

Theo đạo diễn, kinh phí là "chìa khóa" lớn nhất để phim chiến tranh Việt đi được đường dài, chứ không chỉ dừng lại ở một vài hiện tượng phòng vé đơn lẻ. Trong khi, các vấn đề về chất lượng nhân sự hay công nghệ có thể giải quyết dễ dàng. "Ê-kíp hay công nghệ có thể còn hạn chế, chưa đáp ứng đủ. Nhưng không có nghĩa là họ chỉ mãi ngồi chờ để được đào tạo. Như nhiều ngành nghề khác, họ có thể phối kết hợp với các ê-kíp quốc tế để 'đốt cháy giai đoạn'", ông nói.

Chung quan điểm, đạo diễn Trương Quốc Phong cho hay: "Làm phim chiến tranh khó lắm, nhọc nhằn lại tốn kém. Nên để làm tốt một phim về chủ đề này, vấn đề chi phí là nỗi lo rất lớn cho mọi đạo diễn và nhà sản xuất. Chưa kể việc thiết kế bối cảnh, huy động các nguồn lực từ con người tới khí tài quân sự là điều không hề dễ. Phim chiến tranh mà không có bom rơi, pháo nổ, không có phục trang, súng ống thì làm sao kể, làm sao ra. Có lẽ vì vậy mà thực tế không nhiều người dám can đảm làm phim chiến tranh".

Làm phim chiến tranh đòi hỏi phải có ngân sách sản xuất lớn.

Trước câu hỏi về việc sau cơn sốt Địa đạo, Mưa đỏ, liệu điện ảnh Việt có xuất hiện "trào lưu" đổ xô đi làm phim chiến tranh hay không, đạo diễn Lương Đình Dũng cho rằng thời gian tới, phòng vé Việt sẽ chứng kiến nhiều phim chiến tranh ra mắt.

"Chắc chắn là sắp tới sẽ có làn sóng các nhà làm phim tìm đến phim chiến tranh. Tôi nghĩ điều này nên khuyến khích. Chỉ là chúng ta cần phải cẩn trọng trong việc tạo nên những câu chuyện, lối kể sáng tạo, tránh sáo mòn hay chỉ chạy đua theo trào lưu mà bỏ quên chất lượng".

Song, nhà sản xuất Nguyễn Cao Tùng nói điều này khó xảy ra. Ông nhận định: "Đây là dòng phim đòi hỏi nguồn lực lớn, nghiên cứu kỹ lưỡng và sự hậu thuẫn từ nhiều phía. Nó không phải thể loại có thể 'sản xuất hàng loạt' chỉ để đón trend".

Chung quan điểm, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng làm phim chiến tranh là một hành trình vô cùng khó khăn, vừa tốn kém, vừa phức tạp trong khâu dàn dựng, lại đòi hỏi sự cẩn trọng về nội dung lịch sử. Đây không phải là thể loại mà bất cứ nhà làm phim nào cũng có thể dễ dàng nhập cuộc.

"Khi thấy khán giả quan tâm, một số đơn vị có thể bị cuốn theo sức hút phòng vé mà vội vàng đầu tư, nhưng thiếu chiều sâu kịch bản và sự chuẩn bị bài bản. Nếu điều đó xảy ra, chắc chắn chất lượng sẽ bị suy giảm, và khán giả - vốn ngày càng tinh tế - sẽ nhanh chóng quay lưng. Bài học từ dòng phim kinh dị vẫn còn nguyên giá trị", ông nhận định.