Truyền hình thực tế: Gương chiếu yêu của showbiz Việt

Ở đâu đó trong thần thoại, người ta nói về gương chiếu yêu - soi một cái là yêu quái hiện nguyên hình. Trong đời sống thực, dù không có yêu quái hay gương chiếu yêu nhưng chúng ta lại có… truyền hình thực tế. Với hàng chục camera để ghi lại từng cái nhíu mày nhỏ nhất, một êkip biên tập ưa thích drama và guồng làm việc căng thẳng đến mức có thể khiến một thiền sư bùng nổ. Không cần phải là yêu quái bạn vẫn có thể bị phơi bày tất cả những góc tối và điểm yếu nhất của mình trước hàng triệu người. 

Bởi vì, tham gia một show thực tế không chỉ là cất giọng hát hay quăng vài ba miếng hài, đó là bài test toàn diện về tài năng, tính cách, khả năng chịu đựng áp lực, và… kỹ năng né drama. Vấn đề là, ở đây không có lớp trang điểm nào đủ dày, không có filter nào đủ mịn và không có bất cứ ai tự tin nói rằng mình không bị hớ trước hàng chục ống kính chĩa vào liên tục. Một câu nói lỡ lời, một biểu cảm chưa kịp "edit" - thế là bạn vừa tặng cho internet một meme mới và cho truyền thông một bữa tiệc no nê. Đây chính là trò chơi "một bước lên thiên đường, một bước xuống địa ngục" mà mọi ngôi sao từng tham gia đều hiểu nhưng không ai dám nói to.

Chứng kiến chuỗi drama và hate train các thí sinh từ Em Xinh Say Hi trong suốt 1 tháng trở lại đây là rõ. Cứ sau mỗi tuần, các em xinh thay phiên nhau trở thành chủ đề tranh cãi của cư dân mạng. Từ những tân binh vốn được đánh giá cao từ những vòng đầu tiên, cho đến những cái tên vốn nổi tiếng vì hình ảnh đẹp nhất trong mắt khán giả. Ở truyền hình thực tế, không có ai là an toàn. Mọi thứ có thể thay đổi chỉ sau một bài hát, một câu nói hoặc thậm chí là một cái… lè lưỡi. Điều tuyệt vời (hoặc đáng sợ) ở truyền hình thực tế là thế: chỉ cần một tập phát sóng, bạn có thể là người hùng của tuần… hoặc là nhân vật chính của một group anti mới lập. Một chiếc gương chiếu yêu mà ở đó, ngôi sao nào - dù giỏi giấu mình đến đâu - cũng dễ dàng bộc lộ những điều họ không muốn cho khán giả thấy.

Từ gương chiếu thực tài

Thông thường, một chương trình truyền hình thực tế sẽ có thời gian ghi hình kéo dài khoảng 4-5 tháng. Trong suốt thời gian này, các thí sinh buộc phải ép mình vào một guồng làm việc cực kỳ khủng khiếp. Lấy ví dụ một show âm nhạc như Em Xinh Say Hi, để có các tiết mục cách tuần được lên sóng, các thí sinh sẽ có khoảng 1 tuần đến 10 ngày để chuẩn bị. Nhận demo, bàn ý tưởng phần trình diễn, làm nhạc với producer, thu âm, dàn dựng sân khấu, tập nhảy, chuẩn bị trang phục. Với 10 ngày đó, bình thường có thể người ta chỉ mới… làm xong ý tưởng. 

Với guồng làm việc áp lực và liên tục trong một thời gian dài, truyền hình thực tế là câu trả lời rõ ràng nhất về khả năng của mỗi người. Khi bị thử thách với việc sáng tạo trong suốt nhiều tuần, với đủ các đề bài khó nhằn và đòi hỏi phải luôn làm mới mình ở đủ mọi thể loại, các thí sinh không thể làm gì khác ngoài việc vắt kiệt bản thân. Vắt kiệt ở đây không chỉ là sức lực, mà là vắt kiệt khả năng và sức sáng tạo. Sau vài vòng, lớp "make-up nghề" sẽ trôi đi, để lộ rõ ai có sức bền sáng tạo, ai linh hoạt xoay chuyển, ai chỉ giỏi trong vùng an toàn. "Vắt kiệt" ở đây không chỉ là thể lực, mà là vắt kiệt cả vốn liếng âm nhạc, khả năng dàn dựng, kỹ năng biểu diễn. Người trụ được là người biết cách làm mới bản thân liên tục mà không đánh mất bản sắc.Vấn đề là, không phải ai cũng có nhiều khả năng để vắt kiệt đến vậy.

Có người bứt phá mạnh ở vòng đầu nhưng hụt hơi ở nửa chặng. Có người giữ nhịp ổn định nhưng lại không tạo được điểm bùng phát để bám trụ trong trí nhớ khán giả. Tiên Tiên từng được kỳ vọng là "vũ khí hạng nặng" khi tham gia Em Xinh Say Hi, nhưng rõ ràng đến vòng này, khán giả buộc phải đặt câu hỏi rằng liệu Tiên Tiên đã thể hiện được đúng như những kỳ vọng hay chưa? Khi các bài hát Tiên Tiên tham gia sản xuất đều khá mờ nhạt và… out meta. Miu Lê, Bảo Anh cũng là những cái tên khiến khán giả hụt hẫng vì dù đã vào đến chung kết nhưng những gì họ mang đến vẫn chỉ là những màn trình diễn một màu và không có gì đọng lại. Ở phía các tân binh, LyHan sau cú nổ truyền thông những vòng đầu thì vẫn chưa có một tiết mục thật sự thuyết phục được khán giả, còn Aza Ánh Sáng hay Đào Tử AJ - dù là những cái tên trẻ trung được kỳ vọng nhưng đều chưa đủ nội lực để bứt phá và chấp nhận dừng chân khá sớm. 

Nhìn vào các case study này, mới thấy truyền hình thực tế chẳng khác gì một chiếc bập bênh khổng lồ: Một đầu là bệ phóng, đầu kia là hố sâu. Mỗi vòng thi là một cơ hội vàng hoặc một cú trượt dài. Chiếc "gương chiếu yêu" của show vốn không biết nịnh ai. Nó soi đúng những gì bạn mang lên sân khấu, và phóng đại nó như kính lúp trong phòng thí nghiệm. Nếu đó là tài năng và sự sáng tạo, bạn sẽ rực rỡ như pháo hoa. Còn nếu đó là khoảng trống… thì xin chia buồn, khán giả sẽ thấy nó to như khoảng sân khấu bạn vừa bước hụt. 

Cho đến gương chiếu nhân phẩm 

Một trong những công việc toàn thời gian của một ngôi sao là luôn phải xây dựng hình ảnh trong mắt công chúng. Họ làm việc này qua những bức hình được chỉnh sửa hoàn hảo, những đoạn video được cắt ghép tỉ mỉ và những dòng caption được một đội ngũ content cùng chụm đầu vào biên tập. Mọi thứ đều được xử lý một cách chủ động để đảm bảo mọi hình ảnh và nội dung từ các ngôi sao đều an toàn với chính họ.

Khi bước chân vào truyền hình thực tế, câu chuyện lại hoàn toàn ngược lại. 

Hãy tưởng tượng như thế này, trong một gameshow chỉ quay vài ngày, bạn còn có thể "đeo mặt nạ" và sống trọn vai nhân vật mình muốn. Nhưng với những chương trình thực tế kéo dài hàng tháng trời, ghi hình liên tục từ sáng tới tối, và chen giữa là hàng chục giờ chờ set up sân khấu, máy quay sẽ từ từ mài mòn lớp vỏ bọc ấy. Lúc đầu bạn có thể kiểm soát từng câu chữ, từng nụ cười; càng về sau, khi cơ thể đã mỏi, não bộ mệt mỏi bởi áp lực và lịch làm việc, mọi phản xạ trở nên bản năng. Và chính những bản năng đó - dù là một tiếng thở dài, một ánh nhìn chán nản, hay một câu đùa hớ hênh - lại có thể trở thành một mồi lửa chờ được đốt cháy trong ngày phát sóng. 

Châu Bùi là một ví dụ điển hình. Trong suốt hơn 10 năm hoạt động, Châu có thể không phải là ngôi sao có nhiều fan cứng, nhưng chắc chắn - cô chưa bao giờ bị ghét. Châu là điển hình của một "con ngoan trò giỏi" trong làng giải trí, khi luôn ý thức trong việc giữ hình ảnh, sống tích cực và cực kỳ dĩ hòa vi quý. Em Xinh Say Hi có lẽ là cột mốc đầu tiên mà Châu Bùi phải hứng chịu nhiều sự giận dữ và tranh cãi đến vậy về mình. Những ai chứng kiến sự phát triển của Châu đều có thể hiểu căn nguyên của việc này. Châu vốn là một cô gái khá… nhạt, cộng với việc luôn gồng mình để tỏ ra hoàn hảo - khi đặt vào một chương trình truyền hình thực tế, tất cả những điểm yếu ấy trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết.

Áp lực phải chứng minh bản thân cộng với kỳ vọng từ khán giả khiến cô dễ rơi vào trạng thái "gồng": Nói năng cẩn trọng quá mức, chú ý từng chi tiết để giữ hình ảnh “hoàn hảo”, không thể quăng miếng nhịp nhàng với các đồng đội. Vấn đề là, càng cố gồng lâu, khoảnh khắc buông ra lại càng lộ. Như cái lè lưỡi gây bão với Châu, có thể đó chỉ là giây phút thả lỏng, một phản ứng nghịch ngợm. Nhưng với khán giả, đặt vào bối cảnh đội đối thủ vừa thất bại, hành động ấy bỗng trở thành biểu tượng của sự thiếu tinh tế, thậm chí hả hê. Nó phơi bày một điều mà cô không định phơi bày: Rằng đằng sau lớp vỏ “người đẹp chỉn chu” là một con người đang mệt mỏi và khao khát được công nhận, đôi khi đến mức quên mất ống kính vẫn đang mở.

Phương Ly lại là một trường hợp khác. Ở những tập đầu, hình ảnh của cô khá nhất quán: Phong thái nhẹ nhàng, có phần hơi chảnh và ít va chạm. Nhưng mới đây, teaser của tập sắp lên sóng cho thấy cô hoàn toàn tách biệt khỏi phần còn lại của đội: Đứng một mình và lạc lõng với những trò đùa của các đồng đội như Miu Lê, Tiên Tiên và Mai Quinn Chỉ vài giây đó đã đủ để cộng đồng mạng dấy lên câu hỏi: cô đang chủ động giữ khoảng cách, hay đang bị đồng đội cô lập?

Truyền hình thực tế vốn là môi trường cô đặc cảm xúc: Những mối quan hệ đồng đội, đối thủ chồng chéo, cạnh tranh và hợp tác diễn ra song song, và bất kỳ thay đổi nào trong tương tác cũng lập tức trở thành "tín hiệu" để khán giả đọc vị. Một khoảng lặng, một vị trí đứng, hay thậm chí là việc ai nói trước, ai nói sau cũng có thể thổi bùng những giả thuyết.

LyHan cũng chịu chung quy luật "không thể giấu mình mãi". Trong một lần mời Châu về đội, cô nói: "Em sợ chị bị loại nên sẽ giúp chị". Nếu chỉ đọc chữ, đây là câu nói thể hiện sự quan tâm. Nhưng dưới ống kính, với ánh mắt, khoảng ngừng, và cách khán giả đã quen đọc "ngôn ngữ" reality show, nó mang theo tầng nghĩa khác: Một chút kẻ trên người dưới, một chút "đặt mình ở vai cứu giúp". Và khi cộng đồng mạng đã có sẵn nghi vấn về việc cô "gồng" để queerbait, tận dụng sự gần gũi cùng giới và hình ảnh "top" làm gia vị, thì câu nói ấy càng khiến khán giả bàn luận và thậm chí trở nên ác cảm với những gì mà LyHan thể hiện. 

Điểm chung của cả ba câu chuyện này là: Trong guồng quay dài hơi, bạn càng cố che giấu thì những khoảnh khắc bộc phát càng "lộ" và càng đắt giá với khán giả. Họ không chỉ xem bạn hát hay nhảy, họ đọc vị từ cách bạn phản ứng khi thắng, khi thua, khi bị chê, hoặc khi mệt mỏi. Máy quay phóng đại mọi biểu cảm như kính lúp, và một khi khoảnh khắc ấy lọt ra ngoài, mạng xã hội sẽ phân tích nó từ mọi góc độ, thậm chí gán thêm những lớp nghĩa mà bạn chưa từng nghĩ tới.

Và chính điều này biến truyền hình thực tế thành chiếc "gương chiếu yêu" đáng gờm nhất: Nó không chỉ soi tài năng, mà còn bóc trần tính cách của bạn, cách bạn thật sự đối diện với người khác, với áp lực và với chính mình. Khán giả có thể quên bạn hát gì, mặc gì, nhưng họ sẽ nhớ ánh mắt, câu nói, hay cái lè lưỡi ấy lâu hơn bạn tưởng. Khán giả xem truyền hình thực tế không chỉ để nghe bạn phiêu nốt cao hay ngắm outfit lấp lánh. Họ xem để soi xem bạn thực sự là ai. Trong cái thế giới này, tài năng là vé vào cửa, nhưng cách bạn tương tác với những người xung quanh mới là thứ quyết định bạn ngồi ở bàn VIP hay bị đẩy ra bàn ngoài cùng. Một tiết mục có thể khiến khán giả nhớ bạn 3 phút, nhưng một giây nhướn mày đúng chỗ sẽ khiến họ bàn tán về bạn cả tuần.

Sức mạnh của hội đồng thẩm định online

Ngày xưa, để đánh giá một nghệ sĩ, người ta trông chờ vào những bình luận của ban giám khảo. Còn bây giờ, "hội đồng thẩm định" đã dọn hẳn lên… phần comment. Mỗi khán giả vừa là giám khảo, vừa là biên kịch, và chẳng cần ai phân công, họ tự xắn tay vào phân tích từng outfit, từng ánh mắt, từng câu chữ. Một clip vài chục giây cũng đủ để họ viết lại câu chuyện kèm một tựa đề kịch tính hơn cả show truyền hình bạn đang tham gia. Giải thưởng thì không phải tượng vàng Oscar, mà là vị trí trending, hoặc top search trên Threads và TikTok - nơi bạn được nhắc tên hàng ngàn lần trong vòng 24 giờ, bất kể là vì chiến thắng rực rỡ hay một khoảnh khắc "drama" lỡ tay.

Hội đồng này không cần họp kín, họ "đồng thanh" ngay trên dòng thời gian của bạn, và chỉ trong 24 giờ, một hoa hậu có thể thành "hoa hậu thân thiện với drama". Sáng là "cô gái vàng EQ", tối đã thành "queen of petty" vì một câu nói hơi… vô tri. Khán giả không chỉ xem drama, họ còn muốn đóng vai "người giữ chuẩn mực" - dù chuẩn mực ấy thay đổi nhanh như mood board Pinterest.

Mỗi comment là một nét vẽ, mỗi thread là một bức toan, và bạn là bức tranh tập thể mà ai cũng được quyền chạm cọ. Nếu phần comment là hội đồng thẩm định, thì phần feed chính là sân khấu lớn của showbiz mới: Showbiz của cư dân mạng. Ở đó, không ai đủ sạch để thoát khỏi spotlight nếu Internet muốn tìm. Bạn có thể có stylist, đạo diễn MV top trending và đội PR hùng hậu, nhưng chỉ cần một clip hậu trường đủ drama, internet sẽ biến nó thành tập mở màn của một reality show nhiều mùa.

Cư dân mạng không chỉ là khán giả, họ là biên kịch tập thể. Họ biết cách thắt nút, mở nút, và thêm plot twist vào câu chuyện của bạn. Một status vu vơ bỗng thành lời tuyên chiến, một câu nói đùa, một cái post cảm ơn nhưng tag thiếu tên thành viên - đều trở thành bằng chứng. Và, tin hay không, họ làm tất cả những điều đó miễn phí, với nhiệt huyết của một fandom và sự kiên nhẫn của thám tử.

Thế nên, hình ảnh public bây giờ không còn là sản phẩm PR được "đóng gói" kỹ càng, mà là một quỹ đạo khó đoán, xoay vòng theo mood tập thể. Hôm nay họ yêu bạn vì bạn thật. ngày mai họ hủy follow vì bạn hơi… thật quá. Cả hành trình ấy diễn ra công khai, livestream ngay trên mọi nền tảng, để ai cũng có thể tham gia bình luận, thêm thắt, hoặc chỉ đơn giản là share về kèm một caption châm ngòi "Có ai thấy…"

Nhưng câu hỏi thú vị nhất là: Tại sao khán giả lại say mê soi từng cái liếc mắt hay từng cú hít thở của các ngôi sao đến vậy? Một phần vì họ đang sống trong thời đại mà mọi thứ trên mạng đều được dựng như một bức ảnh Instagram hoàn hảo. Và truyền hình thực tế, với tất cả những khoảnh khắc chưa kịp "retouch", trở thành mỏ vàng hiếm hoi để họ săn lùng sự chân thật. Nhưng cũng có một phần rất con người: đó là thú vui nhâm nhi drama của người khác như nhâm nhi trà bánh. Việc bàn tán về những ngôi sao, phân tích, biến họ thành câu chuyện kể, cho khán giả cảm giác vừa được tham gia vào một cộng đồng, vừa được đóng vai thám tử, vừa được làm nhà phê bình sắc sảo. Ở bàn tiệc này, ai cũng là chuyên gia giải mã tâm lý ứng xử, và spotlight thì miễn phí. Và truyền hình thực tế sinh ra để trở thành buổi tiệc buffet phục vụ những nhu cầu đó của khán giả. 

Chính vì vậy, mỗi lần bạn xuất hiện trên sóng, bạn không chỉ hát hay nhảy; bạn đang phục vụ cho một "show phụ" mà khán giả tự sản xuất bên ngoài, nơi họ không chỉ xem mà còn diễn giải, biến tấu và đôi khi… thêm thắt cho đủ vị. Trong cuộc chơi ấy, không phải lúc nào họ cũng tìm kiếm sự thật tuyệt đối - cái họ tìm là một câu chuyện đủ hay để bàn tán. 

Với những nghệ sĩ bước vào cuộc chơi này, điều duy nhất chắc chắn là: Bạn không thể kiểm soát toàn bộ câu chuyện. Bạn chỉ có thể chọn cách xuất hiện trên sân khấu ấy - với phong thái đủ vững để chịu được spotlight, và đủ thông minh để biết khi nào nên mỉm cười, khi nào nên lùi lại. Còn phần còn lại? Xin chào, đã có hội đồng thẩm định thời đại số lo liệu.

Thiết kế: Minh Huy