Bản di chúc khiến 3 vòng tố tụng "đau đầu"

Tòa Phúc thẩm TAND Tối cao tại TP HCM vừa ra quyết định hoãn phiên xử phúc thẩm vụ án tranh chấp thừa kế giữa nguyên đơn là bà Nguyễn Thị Như Ý và bị đơn là ông N.K.P.

Theo đơn khởi kiện, bà Ý (con gái út của ông Q. và bà H.T.H) cho rằng căn nhà đang tranh chấp tại phường Bình Thọ, TP Thủ Đức (cũ) là tài sản chung của cha mẹ bà, do chính quyền chế độ cũ cấp vào năm 1970.

Ông Q. có hai đời vợ. Bị đơn ông N.K.P là cháu nội của ông Q., con trai của người con cả với người vợ đầu (ly hôn năm 1974). Trong khi đó, nguyên đơn bà Ý là con út của người vợ thứ hai (mất năm 1992).

Ngày 6-4-2006, ông Q. đến UBND phường Bình Thọ (cũ) ký giấy ủy quyền cho con gái út là bà Ý làm thủ tục xin cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà, đồng thời giao bản chính giấy tờ nhà do chế độ cũ cấp cho bà Ý giữ.

Năm 2016, ông Q. mất, bà Ý cùng anh chị em trích lục giấy tờ nhà thì phát hiện căn nhà trên đã được sang tên cho cháu nội N.K.P theo di chúc ngày 9-1-2008 lập tại Phòng Công chứng số 3.

Dấu hiệu bất thường của bản di chúc

Theo hồ sơ, để làm thủ tục hợp thức hóa quyền sở hữu, ngày 10-4-2006, 4 ngày sau khi ông Q. giao giấy tờ nhà cho bà Ý giữ, ông N.K.L (con trai thứ của ông Q. với vợ đầu tiên) đến báo Công an phường Hiệp Phú (quận 9 cũ, TP HCM) mất bản chính giấy chứng nhận. Dựa trên "đơn cớ mất" này, ông N.K.L. làm thủ tục xin cấp chủ quyền đối với nhà đất cho ông Q. và bà H. (vợ thứ hai) đồng sở hữu.

Đến năm 2013, UBND quận Thủ Đức cũ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà cho ông Q. và bà H. Cháu nội N.K.P trình với cơ quan chức năng bản di chúc được cho là ông Q. lập năm 2008 tại Phòng Công chứng số 3 thể hiện ông Q. trao toàn bộ nhà đất của ông Q. cho ông N.K.P. Dựa trên di chúc, ông N.K.P đã làm thủ tục khai nhận di sản thừa kế, cập nhật tên mình trên giấy chứng nhận vào cuối năm 2016.

Tuy nhiên, bà Ý cho rằng bản di chúc này có nhiều dấu hiệu bất thường. Bà Ý chỉ ra, ông Q. vốn biết chữ, biết ký tên nhưng di chúc chỉ có dấu lăn tay thì chứng tỏ ông Q. bấy giờ không còn minh mẫn. Thêm vào đó, vào 2008, ông Q. bị tai biến mạch máu não, liệt tay, nói khó khăn. Giấy tờ nhà bản chính vẫn do bà giữ, trong khi phòng công chứng chỉ có bản photo. Vì vậy, bà khởi kiện ông N.K.P tại TAND TP HCM, yêu cầu tuyên di chúc vô hiệu, hủy cập nhật tên ông P. trên giấy chứng nhận, đồng thời chia thừa kế theo pháp luật.

Chưa hồi kết

Năm 2019, TAND TP HCM xử sơ thẩm lần thứ nhất, tuyên văn bản công chứng di chúc vô hiệu, xác định công chứng viên công chứng "ẩu", không đúng quy định.

Theo hồ sơ, ngày 2-4-2018, Phòng Công chứng số 3 đã công chứng di chúc dựa trên các giấy tờ sau: giấy khám sức khỏe tâm thần của Bệnh viện quận Thủ Đức, bản photo tờ giấy chứng nhận quyền chiếm ngụ, bản đăng ký kê khai nhà năm 1999, bản thảo di chúc.

Theo HĐXX, nội dung di chúc là do cha ông N.K.P nhờ người tại phòng công chứng điền tại thời điểm lập di chúc (bản thảo không phải chữ viết tay cũng không có chữ ký xác nhận của ông Q.). Ông Q. không bị khuyết tật, không phải là người không biết ký tên. Do đó, công chứng viên xác nhận ông Q. đủ năng lực hành vi dân sự nhưng chỉ yêu cầu ông điểm chỉ thay cho ký tên vào di chúc là không đúng quy định tại khoản 2 điều 41 Luật Công chứng năm 2006.

Mặt khác, tại thời điểm lập di chúc, căn nhà chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chỉ có bản photo giấy chứng nhận chiếm ngụ từ chế độ cũ, vi phạm quy định về kiểm tra bản chính giấy tờ khi công chứng.

Đến năm 2020, TAND Cấp cao tại TP HCM xử phúc thẩm, hủy án sơ thẩm vì cho rằng cần thu thập thêm chứng cứ, đặc biệt là làm rõ tài sản chung - riêng giữa hai người vợ, đồng thời triệu tập công chứng viên để giải thích vì sao người lập di chúc chỉ lăn tay.

Đến năm 2023, TAND TP HCM xử sơ thẩm lại, tuyên bản di chúc có hiệu lực, công nhận quyền thừa kế cho ông N.K.P. Cụ thể, HĐXX cũng xác định công chứng viên chỉ công chức di chúc dựa trên các hồ sơ: giấy khám sức khỏe tâm thần của Bệnh viện quận Thủ Đức, bản photo giấy chứng nhận chiếm ngụ, bản đăng ký kê khai nhà năm 1999, bản thảo di chúc. Tuy nhiên, khác với nhận định "công chứng ẩu" của HĐXX sơ thẩm lần 1, HĐXX sơ thẩm lần 2 lập luận rằng căn cứ văn bản số 350 ngày 26-6-2023 của Phòng Công chứng số 3 có nội dung thể hiện công chứng viên đã thực hiện công chứng di chúc theo đúng trình tự quy định pháp luật, nên tòa công nhận di chúc hợp pháp.

Ngày 10 và 15-10-2024, TAND Cấp cao mở phiên phúc thẩm, nhưng phải tạm dừng để thẩm định đo đạc nhà đất và trưng cầu giám định di chúc. Tuy nhiên, Phòng Công chứng số 3 chỉ cung cấp bản sao chứng thực và không cho mượn hồ sơ gốc, nên việc giám định chữ viết, dấu vân tay không thực hiện được.

Đến ngày 29-9-2025, phiên phúc thẩm mở lại, song tòa tiếp tục hoãn.