Sự sụp đổ của thỏa thuận trung chuyển khí đốt Nga-Ukraine đã đặt dấu chấm hết cho thời kỳ thống trị thị trường khí đốt châu Âu của Moscow. Điều này làm nổi bật những căng thẳng về năng lượng địa chính trị đang diễn ra và tác động kinh tế đối với châu Âu.

Nguồn cung cấp khí đốt của Nga cho châu Âu qua Ukraine, vốn duy trì trong nhiều thập kỷ qua chính thức chấm dứt vào ngày 1/1/2025, với sự sụp đổ của hợp đồng trung chuyển giữa Nga và Ukraine, từng mang lại doanh thu trị giá hàng tỷ USD cho Moscow và giúp Ukraine nhận được phí quá cảnh.

Một tuyến đường ống dẫn khí đốt của Nga. Ảnh: TASS

Việc đóng cửa tuyến đường khí đốt lâu đời nhất này đánh dấu sự kết thúc thời kỳ thống trị thị trường khí đốt châu Âu của Moscow. Ukraine hiện đang phải đối mặt với việc mất phí trung chuyển hàng năm ước tính lên đến khoảng 800 triệu USD một năm còn tập đoàn Gazprom của Nga sẽ mất gần 5 tỷ USD tiền bán khí đốt.

Ảnh hưởng của việc hủy bỏ thỏa thuận trung chuyển khí đốt Nga-Ukraine đối với thị trường toàn cầu có vẻ hạn chế, nhưng lại làm nổi bật những căng thẳng về năng lượng địa chính trị đang diễn ra và tác động kinh tế đối với châu Âu.

Gần 1/3 lượng khí đốt của Nga bán cho châu Âu được vận chuyển qua lãnh thổ Ukraine, phần còn lại được vận chuyển qua đường ống dưới Biển Đen đến Bulgaria, Serbia và Hungary hoặc bằng các lô hàng khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG). Nhưng dữ liệu từ công ty điều hành OGTSU của Ukraine cho thấy lượng khí đốt được giao qua điểm nhập khẩu duy nhất của Nga vào Ukraine đã giảm xuống mức 0 tính đến ngày 1/1/2025.

Mặc dù Liên minh châu Âu đã tăng gấp đôi nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào năng lượng của Nga sau khi xung đột nổ ra ở Ukraine vào năm 2022 bằng cách tìm kiếm các nguồn thay thế, nhưng một số quốc gia Đông Âu vẫn trông cậy vào Moscow để đáp ứng phần lớn nhu cầu năng lượng của họ.

Đông Âu lao đao

Quyết định của Ukraine về việc khóa van khí đốt Nga đã gây ra nhiều rắc rối cho phía đông của “lục địa già”. Moldova ngay lập tức tuyên bố tình trạng khẩn cấp còn Slovakia đe dọa sẽ trả đũa Kiev.

Tình hình đang trở nên cực kỳ nghiêm trọng đối với Moldova, quốc gia giáp biên giới với Ukraine. Nước này đã ban bố tình trạng khẩn cấp trong 60 ngày để ứng phó với việc cắt giảm khí đốt của Nga. Tại thủ đô Chisinau, một số người dân đã bày tỏ nỗi sợ hãi về những gì sẽ xảy ra tiếp theo.

"Thật khủng khiếp, không ai biết điều gì sẽ xảy ra. Tôi đã mua một ít nến và một máy phát điện", Cristina, một sinh viên 21 tuổi cho biết.

Trong số các nước thuộc EU, Slovakia là quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Thủ tướng Slovakia Robert Fico đã chỉ trích quyết định của Ukraine, đồng thời tới Moscow gặp Tổng thống Putin để tìm giải pháp.

Trong lá thư gửi tới Ủy ban châu Âu, ông Fico cho biết: "Việc chấp nhận quyết định đơn phương của tổng thống Ukraine là hoàn toàn phi lý và sai trái. Điều này có thể gây ra tác động tài chính lớn trong một giai đoạn kinh tế phức tạp". Thủ tướng Robert Fico đe dọa đáp trả Ukraine bằng cách cắt nguồn cung cấp điện cho nước này.
Thách thức với châu Âu khi “đoạn tuyệt” khí đốt Nga

Hiện tại, không có giải pháp nào để thay thế cho thỏa thuận trung chuyển khí đốt giữa Nga và Ukraine, bất chấp những tranh cãi chính trị kéo dài nhiều tháng. Dù lượng khí đốt hiện tại của Nga chảy qua Ukraine, theo thỏa thuận trung chuyển hết hạn vào ngày 31/12/2024, ở mức khoảng 14 tỷ mét khối mỗi năm, chỉ chiếm 5% lượng khí đốt nhập khẩu của châu Âu, nhưng khu vực này vẫn đang hứng chịu những dư chấn của cuộc khủng hoảng năng lượng sau khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra.

Việc kết thúc thỏa thuận trung chuyển đã làm nổi bật sự phụ thuộc của châu Âu vào khí đốt của Nga thông qua đường ống và các chuyến hàng nhiên liệu tự nhiên hóa lỏng, cũng như những mâu thuẫn trong cách tiếp cận của các thành viên trong khối này.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã đặt ra mục tiêu chính trị là loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch của Nga đến năm 2027 sau cuộc xung đột và cho biết việc chấm dứt thỏa thuận trung chuyển sẽ không ảnh hưởng nhiều đến thị trường năng lượng trong khu vực. Tuy nhiên, các quốc gia như Hungary và đặc biệt là Slovakia đã tiến hành một chiến dịch ngày càng gay gắt để duy trì nguồn cung từ Nga.

Trong một báo cáo công bố vào giữa tháng 12/2024, EU cho biết: “Ủy ban châu Âu đã làm việc trong một năm qua để chuẩn bị đối phó với kịch bản không tiếp nhận khí đốt của Nga được trung chuyển qua Ukraine”. Báo cáo cũng nêu rõ EU đã tăng cường cơ sở hạ tầng khí đốt của khối trong vài năm qua và nỗ lực làm việc để tìm nguồn cung thay thế cho các quốc gia bị ảnh hưởng.

Theo người phát ngôn của Ủy ban châu Âu Anna-Kaisa Itkonen, EU đã chuẩn bị nhiều biện pháp, trong đó có việc sử dụng hiệu quả năng lượng, phát triển năng lượng tái tạo và xây dựng hệ thống khí đốt linh hoạt.

"Cơ sở hạ tầng khí đốt của châu Âu đủ linh hoạt để cung cấp khí đốt không có nguồn gốc từ Nga cho Trung và Đông Âu thông qua các tuyến đường thay thế. Cơ sở này đã được tăng cường với công suất nhập khẩu đáng kể lượng khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) mới kể từ năm 2022".

Mặc dù EU tuyên bố đã đạt được tiến triển trong việc thay thế nguồn cung cấp khí đốt của Nga trung chuyển qua Ukraine, nhưng châu Âu vẫn hứng chịu tác động của việc chấm dứt thỏa thuận, đặc biệt là chi phí năng lượng cao hơn đã ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh với Mỹ và Trung Quốc trong nhiều ngành công nghiệp. Điều  này cũng góp phần dẫn tới suy thoái kinh tế, khiến lạm phát gia tăng và làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt tại "lục địa già".

Theo Hồng Anh (Vov.vn)