"Bông hồng thép" Nguyễn Thị Bình và lời dặn của Bác Hồ trước đàm phán Paris

Vừa thấy bóng dáng 3 nữ nhà báo của VietNamNet bước vào phòng, bà liền hỏi thăm tên tuổi, công việc của từng người. Khi biết cả 3 chị em đều làm ở mảng Chính trị, bà tấm tắc nói: "Như vậy là rất tốt. Phụ nữ phải làm được nhiều việc quan trọng". Rồi bà nói muốn đọc báo VietNamNet xem có tin tức gì.

Chúng tôi mở máy tính. Ngón tay nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình chậm rãi di chuột, mở mục Chính trị, rồi đến mục Quốc tế trên báo điện tử VietNamNet, ánh nhìn dừng lại ở dòng tin về xung đột Nga - Ukraine.

Bà khẽ nói, như nói với chính mình nhưng vang lên đủ để chúng tôi nghe: “Hai nước cần chấm dứt xung đột vì như thế hao phí và tổn thất nhiều lắm. Làm sao không để người dân hai nước bị ảnh hưởng”.

Một người phụ nữ đã bước vào tuổi xưa nay hiếm, từng đối diện với những cuộc đấu trí quyết liệt trên bàn đàm phán quốc tế, giờ vẫn thẳng thắn, nhạy bén trước thời cuộc.

Bà kể, mắt bà đã kém, lưng đau, khớp xương cũng đau. “Đó là quy luật rồi, không thể nào cưỡng nổi. May mắn là năm nay, dịp 30/4 và 2/9, tôi vẫn tham gia một số hoạt động được”, bà nói với chất giọng ấm, đanh và rành mạch từng tiếng.

Sức yếu đi nhưng ngày nào bà cũng cố gắng tập thể dục. Thói quen ấy như một sợi chỉ đỏ xuyên suốt cuộc đời kiên trì, bền bỉ, không khuất phục trước khó khăn.

Cũng như người chồng quá cố, yêu thích thể thao, bà thích bóng rổ, từng tham gia thi đấu giữa các trường. Còn bơi thì bà “siêu giỏi”, như lời con dâu bà chia sẻ: “Bơi ngửa, bơi ếch, bơi sải…, bà đều bơi đẹp lắm. 85 tuổi bà vẫn bơi ở biển”.

Một đời hoạt động chính trị, nhưng những chi tiết đời thường này làm nên một Nguyễn Thị Bình rất “đời”, vừa mềm mại, vừa cứng cỏi.

Lần đầu cháu ngoại cụ Phan Châu Trinh gặp Bác Hồ

Sinh ra trong gia đình có truyền thống yêu nước, bà Nguyễn Thị Bình lớn lên cùng những câu chuyện về ông ngoại - chí sĩ Phan Châu Trinh.

Lòng yêu nước được hun đúc từ thuở nhỏ, từ lời kể của mẹ về ông ngoại, về phong trào Duy Tân, về những năm tháng tù đày của cụ.

Tính cách không ngừng nỗ lực, không ngừng vươn lên, không dễ bị khuất phục, cởi mở, nhạy cảm với cái mới, theo bà, được thừa hưởng từ ông ngoại - cụ Phan Châu Trinh và người dân đất Quảng Nam.

Năm 1954, sau khi ra Bắc được vài tháng, bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, người bà quen từ thời ông làm Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Hành chính Đặc khu Sài Gòn - Chợ Lớn đến gặp và nói: “Bác Hồ muốn gặp cô”.

Bà hồi hộp tới Phủ Chủ tịch. Bác Hồ nhìn bà, nói ngay là Bác quen ông ngoại từ hồi ở Pháp, coi ông là người anh lớn đã giúp Bác nhiều.

Trong hồi ký Gia đình, bạn bè và đất nước, bà viết, sau này, bà được gặp Bác nhiều lần, lần nào cũng được Bác quan tâm, động viên.

Đó là cơ duyên để sau này bà trở thành một trong những nhân vật lịch sử tại đàm phán Paris.

Bước ra mặt trận ngoại giao “dĩ bất biến, ứng vạn biến”

Giữa tháng 7/1968, bà Nguyễn Thị Bình cùng các ông Dương Đình Thảo, Lý Văn Sáu, Ngọc Dung… được lãnh đạo Ban Thống nhất phổ biến chủ trương của Đảng về “đánh và đàm”. Đây là lúc Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam triển khai thêm một hình thức đấu tranh mới, tranh thủ dư luận quốc tế, cô lập các phần tử hiếu chiến, hỗ trợ đắc lực cho chiến trường.

Bà cho hay, bà không nghĩ mình lại được chọn cho nhiệm vụ nặng nề, quan trọng: cuộc đàm phán lịch sử tại Paris nhằm chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam.

“Đây có lẽ là cuộc đàm phán dài nhất trong lịch sử thế giới, bắt đầu tháng 11/1968, kết thúc ngày 27/1/1973. Khi rời Hà Nội cuối tháng 10/1968, tôi không ngờ nó sẽ kéo dài đến thế”, bà hồi tưởng.

Trong cuốn hồi ký, bà cho hay, hành trang mang theo, ngoài Cương lĩnh của Mặt trận, các phương án đấu tranh, còn có lời dặn quý báu của Chủ tịch Hồ Chí Minh do Ban Thống nhất truyền đạt lại: “Trong đấu tranh phải luôn luôn giữ vững lập trường nguyên tắc: dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Hai đoàn đàm phán - Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam - đã thực hiện đúng lời chỉ đạo ấy.

Tháng 4/1969, bà về Hà Nội để nhận chỉ thị mới. Lần về nước này, Bác Hồ gọi bà đến ăn cơm với Bác.

Bác hỏi thăm bà về công việc đàm phán ở Paris, phong trào kiều bào ở Pháp, ở Anh... Bác dặn phải hết sức quan tâm vận động nhân dân các nước, vì họ là những người yêu chuộng hòa bình và công lý. Bà không ngờ đó là lần cuối được gặp Bác.

Bà Bình nhắc lại dự đoán của Chủ tịch Hồ Chí Minh từ những năm 1960 rằng Mỹ sẽ sử dụng B-52 để đe dọa Việt Nam và quân đội ta đã chuẩn bị đối phó, dẫn đến thắng lợi trong trận Điện Biên Phủ trên không năm 1972. “Quả là Bác đã nhìn xa và quân đội ta thật anh hùng, thông minh”, bà Nguyễn Thị Bình chia sẻ.

Bà viết trong cuốn hồi ký, sau 40 năm, nhiều nhà hoạt động chính trị trên thế giới vẫn không hết ngạc nhiên trước thắng lợi của nhân dân Việt Nam. Muốn hiểu nguyên nhân, phải bắt đầu từ lịch sử mấy nghìn năm lập nước, giữ nước.

“Chủ tịch Hồ Chí Minh là người cha, là linh hồn của cuộc chiến đấu oai hùng chống Mỹ, cứu nước. Những tư tưởng lớn của Người về đoàn kết dân tộc, đoàn kết quốc tế đã được quán triệt trong chủ trương, chính sách của Đảng. Bên cạnh Hồ Chủ tịch, có cả một bộ tham mưu tác chiến kiệt xuất đã chèo lái đất nước trong giai đoạn quyết liệt nhất”, bà nhấn mạnh.

Bức thư cứu mạng - “quả phúc” của cụ Phan

Lần đầu được gặp Bác Hồ, bà là “cháu cụ Phan”, và cũng vì là “cháu cụ Phan” nên bà cho biết, mình đã được nhận “quả phúc” từ cụ.

Khi mới 24 tuổi (năm 1951), bà Nguyễn Thị Bình bị Hiến binh Pháp bắt với tội danh xâm phạm an ninh quốc gia. Theo báo cáo của cơ quan mật thám miền Nam Việt Nam trình lên cơ quan mật thám Đông Dương, bà có thể bị kết án tử hình hoặc chung thân. Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là người theo dõi vụ án, bào chữa cho bà.

Bà nghe nói có người bên Pháp từng quen biết ông ngoại tìm cách can thiệp, nhưng không rõ là ai. Đến năm 2001, bà Lê Thị Kinh, chị họ của bà sang Pháp sưu tầm thêm tài liệu về cụ Phan, đã tìm thấy những văn bản liên quan đến vụ án này tại Kho lưu trữ Aix-en-Provence.

Theo đó, chính ông Marius Moutet, cựu Bộ trưởng Thuộc địa Pháp, người đã ký với Chủ tịch Hồ Chí Minh Tạm ước ngày 14/9/1946 đã viết thư ngày 15/5/1952 gửi ông M. Letourneau, Quốc vụ khanh Chính phủ Pháp phụ trách các nước liên kết ở Đông Dương. Trong thư, ông nhắc đến “một phụ nữ trẻ 23 tuổi, tên là SA hay SAN, bị giam tại khám Chí Hòa (Sài Gòn), sắp bị đưa ra xét xử và có thể bị kết án tử hình”.

Ông Moutet lưu ý, người phụ nữ ấy là cháu của Phan Châu Trinh, một chí sĩ yêu nước, anh hùng dân tộc. Dù không rõ bà phạm tội gì, nhưng “xin phép lưu ý ngài về mặt đạo lý cũng như chính trị, việc này có thể đưa đến những hậu quả nghiêm trọng. Dù là do tòa án Việt Nam, thẩm phán Việt Nam xét xử, người ta cũng sẽ nói là theo sự chỉ đạo của nước Pháp. Rất mong ngài hết sức quan tâm”.

Ngoài bức thư này, còn có một số công văn của Văn phòng Bộ trưởng Quốc vụ khanh gửi Toàn quyền Pháp ở Đông Dương và cơ quan mật thám miền Nam Việt Nam. Việc can thiệp tác động đến đâu chưa có tài liệu xác nhận. Nhưng bà Nguyễn Thị Bình tin rằng “cụ thác linh thiêng, phù hộ cho con cháu bình an”. Lòng yêu nước mãnh liệt, ý chí quật cường của cụ Phan đã lay động những người Pháp tiến bộ, nhờ đó có thể đã giải thoát khỏi án tử hình cho cả cháu gái của cụ. 

Trong cuốn “Trong trái tim thế giới”, nhà văn Thụy Điển Sara Lidman từng viết: “Ở đâu có bà Bình, người ta không còn nhìn thấy ai khác…, khi nghe bà Bình nói, người ta không còn muốn nghe ai khác…, bà bí ẩn…, tinh tế…”. Những lời ấy, đến nay vẫn như chạm được vào hình ảnh bà Nguyễn Thị Bình - một phụ nữ Việt Nam đã khắc tên mình vào lịch sử đấu tranh ngoại giao thế giới.

Ở tuổi 98, bà vẫn rèn luyện thể dục đều đặn, đọc báo, theo dõi thời sự quốc tế. Đó không chỉ là thói quen mà còn là tinh thần không nghỉ, không thôi trăn trở cho hòa bình, cho đất nước.

Bài học “dĩ bất biến, ứng vạn biến” mà Bác Hồ dặn trước giờ đàm phán Paris, bà đã giữ trọn. Giờ đây, giữa những biến động của thế giới, bà vẫn kiên định một thông điệp: hòa bình, đoàn kết, trách nhiệm với nhân dân, với Tổ quốc.