Ít khác biệt trong các bộ sách giáo khoa hiện nay, cả nước dùng 1 bộ là phù hợp

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo nêu rõ: Rà soát, đánh giá việc triển khai Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT); bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh.

Một bộ sách sẽ tiết kiệm chi phí 

Trước năm 2020, Việt Nam dùng chung 1 bộ SGK. Cuối năm 2018, Bộ GD-ĐT ban hành Chương trình giáo dục phổ thông 2018 (CT 2018) - một chương trình, nhiều bộ SGK.

Từ năm học 2020-2021, SGK mới được đưa vào sử dụng với lớp 1. Lúc này, cả nước có 5 bộ sách được phê duyệt và lưu hành trên thị trường gồm: Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức với cuộc sống, Cùng học để phát triển năng lực, Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục, Cánh Diều.

Năm 2021, Bộ GD-ĐT phê duyệt danh mục SGK còn 3 bộ là Cánh Diều, Kết nối tri thức với cuộc sống và Chân trời sáng tạo.

Hiện nay, 3 bộ SGK trên vẫn được sử dụng, trong đó Chân trời sáng tạo có bản 1 và bản 2. 

PGS Nguyễn Kim Hồng, Nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TPHCM, nhìn nhận Nghị quyết 29-NQ/TW; Nghị quyết 88/2019/QH14 về đổi mới chương trình và SGK đã tạo nên một bước thay đổi trong GDPT. Trong đó, điểm đổi mới lớn nhất là làm thay đổi cách tiếp cận dạy và học theo hướng phát triển năng lực người dạy và người học. Trong quá trình đổi mới, Việt Nam đã biên soạn nhiều bộ SGK cho mỗi môn học, riêng Tiếng Anh, số tài liệu học tập được xây dựng nhiều nhất.

Nhưng cũng không thể phủ nhận, khoảng thời gian qua đã có nhiều tranh cãi xung quanh việc biên soạn nhiều bộ SGK. Người ủng hộ cho rằng giáo viên và học sinh có nhiều lựa chọn tài liệu giảng dạy và học tập cho mình. Nhóm phản đối nêu ý kiến: Việc lựa chọn SGK không phải là công việc của giáo viên và học sinh mà là của những nhà quản lý. Các nhà làm sách cần công tâm nhìn nhận: Sự khác biệt giữa các bộ SGK thực sự là bao nhiêu, có đáng để lựa chọn bộ này hay bộ khác không? Việc sử dụng nhiều bộ SGK thực sự gây tốn kém.

PGS Nguyễn Kim Hồng cho rằng chủ trương cả nước sử dụng một bộ SGK, đồng thời nhà nước sẽ cung cấp SGK cho tất cả học sinh được nêu trong Nghị quyết 71 là phù hợp. Ít nhất, việc này có ích trong khâu tiết kiệm chi phí cho giáo dục, nhất là theo quan điểm của những người cho rằng có rất ít sự khác biệt trong các bộ SGK hiện hành ở từng môn học.

“Nếu có một bộ SGK dùng chung trong nhà trường cho mỗi bậc học trong cả nước thì chi phí cho việc biên soạn tài liệu và in ấn sẽ thấp hơn, hợp lý hơn”, PGS Hồng nói. 

Tuy nhiên, theo ông những người phản đối sẽ cho rằng nếu chỉ có một bộ sách, giáo viên không thể sáng tạo vì không có quyền lựa chọn. Nhưng CT 2018 đã thống nhất chương trình tổng thể và chương trình môn học, trong đó chương trình môn học đã cụ thể hoá yêu cầu cần đạt cho mỗi tiết học, mỗi đề mục, mỗi nội dung mới, giáo viên sẽ lựa chọn tài liệu để giảng dạy. SGK không phải là tài liệu duy nhất phục vụ dạy và học ở trường phổ thông.

Cần làm gì để biên soạn 1 bộ SGK mới ưu việt?

Theo ông Nguyễn Văn Ngai, Nguyên phó giám đốc Sở GD-ĐT TPHCM, lâu nay đã có nhiều ý kiến cho rằng Bộ GD-ĐT nên biên soạn một bộ SGK. Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị nêu rằng bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc thì vấn đề hiện nay đặt ra là biên soạn bộ SGK mới như thế nào để có chất lượng nhất. Ông cho rằng, cần đánh giá những ưu điểm, nhược điểm của những bộ SGK vừa qua, để bộ SGK mới phát huy được ưu điểm, loại bỏ những hạn chế. 

PGS Nguyễn Kim Hồng nhìn nhận, trước năm 1975 ở miền Nam Việt Nam, nhiều giáo viên đã biên soạn tài liệu giảng dạy cho mình. Ở nhiều trường phổ thông quốc tế và có yếu tố nước ngoài hiện nay cũng vẫn biên soạn tài liệu cho học sinh. Điều ấy cho thấy vai trò của nhà trường, của giáo viên trong việc xây dựng tài liệu giảng dạy và học tập cho mình và học sinh. Ở nhiều lớp, nếu có sự không đồng nhất về học lực, giáo viên sẽ soạn tài liệu cho từng nhóm. Như vậy, thầy cô là người quyết định việc dạy và học trên lớp.

Theo PGS Nguyễn Kim Hồng, ở nhiều nước phát triển, giáo viên được tham gia vào đội ngũ xây dựng chương trình. Sau đó, họ tự thiết kế kế hoạch giảng dạy (framework) cho môn học ở trường mình, được đánh giá và cấp kinh phí dựa trên chất lượng.

Hiện tại Việt Nam có nhiều bộ SGK đã được thông qua và đưa vào trường học là nguồn tri thức quý giá, mang lại kinh nghiệm để những người tham gia biên soạn sách theo Nghị quyết 71 tham khảo. 

“Như vậy, các tác giả mới khi 'đứng trên vai những người khổng lồ' sẽ có kinh nghiệm hơn trong việc viết SGK theo tinh thần Nghị quyết 71. Biết tôn trọng những người biên soạn trước đó, họ sẽ tạo nên thành công”, PGS Hồng nói.

Nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm TPHCM đề xuất 4 ý kiến:

Thứ nhất, với việc chọn người viết sách, Bộ GD-ĐT nên đề nghị 34 tỉnh/thành đề cử những giáo viên giỏi nhất, có kinh nghiệm dạy học phổ thông. Cũng có thể lựa chọn những tác giả đã viết sách các năm trước, các nhà khoa học cùng tham gia biên soạn. Việc biên soạn sẽ “đồng thời ở mọi cấp học, bậc học” trong thời gian ngắn nhất có thể. Ngắn về thời gian nhưng chất lượng phải được đặt lên hàng đầu. Nếu được thì nên thử nghiệm bộ SGK dùng chung mới.

Thứ hai, thù lao viết sách nên được chi trả một lần, kèm trách nhiệm của tác giả trong việc chỉnh sửa cho các lần tái bản. Việc in ấn nên đấu thầu công khai, lựa chọn những đơn vị có uy tín, sản phẩm chất lượng và giá cả hợp lý. SGK cần được phát hành dưới cả hai hình thức: Bản in và bản điện tử.

Thứ ba, giữ nguyên hoặc bổ sung Hội đồng thẩm định nếu cần thiết; đồng thời tiếp tục sử dụng đội ngũ biên tập viên có kinh nghiệm từ các đợt biên soạn trước. Sau khi thẩm định, nên xin ý kiến rộng rãi của giáo viên, học sinh và xã hội trước khi phát hành chính thức.

Cuối cùng, cần vinh danh các tác giả đã tham gia biên soạn SGK trong thời gian qua. Dù số lượng không nhỏ, đây là việc làm cần thiết để ghi nhận công lao của họ. Ngoài ra, có thể khai thác miễn phí các bộ sách điện tử hiện có dưới hình thức trực tuyến.