Thập kỷ 50, nước Mỹ đã may mắn tránh được một đại dịch cúm gia cầm tiềm tàng nhờ vào sự chuẩn bị kịp thời và một chút may mắn. Với tình hình cúm gia cầm đang lan rộng nhanh chóng hiện nay, liệu người Mỹ có tiếp tục được may mắn?

Những tháng gần đây và quá khứ gần 70 năm trước

Trong những tháng gần đây, người Mỹ đi tìm mua trứng thường phải đối mặt với kệ hàng trống trơn ở các cửa hàng tạp hóa. Mối đe dọa ngày càng tăng của cúm gia cầm đã buộc các nông dân phải tiêu hủy hàng triệu con gà để ngăn chặn sự lây lan của virus.

Cách đây gần 70 năm, Maurice Hilleman, một chuyên gia về cúm, cũng lo lắng về việc tìm trứng. Tuy nhiên, Hilleman cần trứng không phải để ăn sáng, mà để sản xuất vaccine - chìa khóa để ngăn chặn một đại dịch cúm tiềm tàng.

Hilleman sinh ra một năm sau khi đại dịch cúm năm 1918 quét qua thế giới, cướp đi sinh mạng của từ 20 đến 100 triệu người. Đến năm 1957, khi Hilleman bắt đầu lo lắng về nguồn cung cấp trứng, các nhà khoa học đã có hiểu biết đáng kể hơn về cúm so với trước đây. Kiến thức này khiến họ lo sợ rằng một đại dịch tương tự như năm 1918 có thể dễ dàng bùng phát, cướp đi sinh mạng của hàng triệu người.

Dự đoán một đại dịch

Cúm là một trong những bệnh dễ biến đổi nhất. Mỗi năm, virus cúm đều biến đổi nhẹ qua quá trình gọi là "trôi kháng nguyên" (tạm dịch từ "antigenic drift'). Càng nhiều biến đổi, khả năng hệ miễn dịch của bạn nhận ra và chống lại bệnh càng thấp.

Thỉnh thoảng, virus thay đổi mạnh mẽ qua quá trình gọi là "thay đổi kháng nguyên" (tạm dịch từ "antigenic shift'). Khi điều này xảy ra, con người trở nên ít miễn dịch hơn, và khả năng lây lan của bệnh tăng vọt. Hilleman biết rằng chỉ là vấn đề thời gian trước khi virus cúm biến đổi và gây ra một đại dịch tương tự như năm 1918. Thời điểm biến đổi đó xảy ra là điều không ai có thể đoán trước.

Vào tháng 4 năm 1957, Hilleman mở tờ báo và thấy một bài báo về số lượng bệnh nhân trong tình trạng đờ đẫn làm cho các phòng khám ở Hong Kong (Trung Quốc) quá tải.

Bài báo chỉ dài tám câu. Nhưng Hilleman chỉ cần mấy chữ tiêu đề để cảm thấy lo ngại: "Hong Kong Chiến Đấu chống Cúm".

Bài báo về dịch cúm ở Hong Kong năm 1957 đã giúp nước Mỹ tránh được một đại dịch.

Trong vòng một tháng sau khi biết về đợt bùng phát cúm ở Hong Kong, Hilleman đã yêu cầu, nhận và kiểm tra mẫu virus từ các đồng nghiệp ở châu Á. Đến tháng 5, Hilleman và các đồng nghiệp của mình biết rằng người Mỹ không có miễn dịch chống lại phiên bản mới của virus này. Một đại dịch tiềm tàng đang hiện hữu.

Hiểu biết về cúm

Trong những năm 1920 và 1930, chính phủ Mỹ đã đổ hàng triệu USD vào nghiên cứu về cúm. Đến năm 1944, các nhà khoa học không chỉ hiểu rằng cúm được gây ra bởi một virus thay đổi hình dạng - điều mà họ chưa biết vào năm 1918 - mà họ còn phát triển được vaccine.

Quá trình "trôi kháng nguyên" antigenic drift đã khiến vaccine này không hiệu quả trong mùa cúm năm 1946. Khác với vaccine phòng bệnh bại liệt hoặc đậu mùa, có thể tiêm một lần cho sự bảo vệ suốt đời, vaccine cúm cần được nhắc lại liên tục để hiệu quả chống lại một virus luôn biến đổi.

Tuy nhiên, người Mỹ không quen với ý tưởng tiêm phòng cúm hàng năm. Thực tế, họ thậm chí không quen với việc phải tiêm phòng cúm. Sau khi chứng kiến tác động nghiêm trọng của đại dịch năm 1918 đối với các binh sĩ và thủy thủ của quốc gia, các quan chức đã ưu tiên bảo vệ quân đội khỏi cúm. Trong và sau Thế Chiến II, chính phủ đã sử dụng vaccine cúm cho quân đội, không phải cho công chúng.

Hoa Kỳ ưu tiên tiêm chủng cho quân nhân hơn là công chúng vào năm 1957.

Ngăn chặn một đại dịch

Vào mùa xuân năm 1957, chính phủ đã kêu gọi các nhà sản xuất vaccine tăng tốc độ sản xuất một loại vaccine cúm mới cho tất cả người Mỹ.

Theo truyền thống, các nông dân thường tiêu hủy gà trống và gà không cần thiết để giảm chi phí chăn nuôi. Tuy nhiên, Hilleman đã yêu cầu các nông dân không tiêu hủy gà trống của họ, bởi vì nhà sản xuất vaccine sẽ cần một nguồn cung cấp trứng thụ tinh lớn để sản xuất vaccine trước khi virus ảnh hưởng đến toàn bộ nước Mỹ.

Nhưng vào đầu tháng 6, virus đã bắt đầu xuất hiện và lan truyền ở Mỹ. Tin tốt là virus mới này không phải là kẻ giết người như người tiền nhiệm năm 1918 của nó.

Với hy vọng tạo ra một "công chúng cảnh giác nhưng không hoảng sợ", Tổng y sĩ Hoa Kỳ Leroy Burney và các chuyên gia khác đã thảo luận về cúm và nhu cầu tiêm chủng trong một chương trình truyền hình được phát sóng rộng rãi. Chính phủ cũng tạo ra các thông báo dịch vụ công cộng ngắn và làm việc với các tổ chức y tế địa phương để khuyến khích tiêm chủng.

Tuy nhiên, tỷ lệ tiêm chủng chỉ ở mức "vừa phải" - không phải vì người Mỹ coi việc tiêm chủng là vấn đề, mà vì họ không coi cúm là một mối đe dọa. Gần 40 năm đã làm mờ đi ký ức về đại dịch năm 1918, trong khi sự phát triển của kháng sinh đã làm giảm bớt mối đe dọa của bệnh viêm phổi chết người có thể đi kèm với cúm.

Học hỏi từ một sự may mắn

Nếu cái chết và sự tàn phá là mô tả đúng nhất về đại dịch năm 1918, thì may mắn đã định nghĩa đại dịch năm 1957.

May mắn là Hilleman nhìn thấy một bài báo về tỷ lệ cúm gia tăng ở châu Á trong báo chí phổ thông. May mắn là Hilleman đã kịp thời kêu gọi tăng cường sản xuất trứng đã thụ tinh. Và may mắn là virus năm 1957 không có khả năng giết chóc như người họ hàng năm 1918 của nó.

Nhận ra rằng họ đã thoát chết trong gang tấc vào năm 1957, các chuyên gia y tế cộng đồng đã tăng cường việc giám sát virus cúm trong những năm 1960. Họ cũng nỗ lực cải thiện vaccine cúm và thúc đẩy việc tiêm chủng hàng năm. Nhiều yếu tố, chẳng hạn như sự phát triển của vaccine polio cũng như sự nhận thức ngày càng tăng về vai trò của vaccine trong việc kiểm soát bệnh tật, đã hình thành một cơ quan chuyên trách về tiêm chủng trong chính phủ liên bang Hoa Kỳ vào những năm 1960.

Trong suốt 60 năm qua, virus cúm đã tiếp tục biến đổi và chuyển đổi. Năm 1968, một sự chuyển đổi một lần nữa gây ra một đại dịch. Năm 1976 và 2009, những lo ngại rằng virus đã chuyển đổi dẫn đến sự e ngại rằng một đại dịch mới đang hiện hữu. Nhưng người Mỹ lại một lần nữa may mắn.

Ngày nay, ít người Mỹ nhớ đến đại dịch năm 1957 - cái đã tắt ngấm trước khi gây ra thiệt hại thực sự. Tuy nhiên, sự kiện đó đã để lại một di sản lâu dài trong cách các chuyên gia y tế cộng đồng suy nghĩ về và lập kế hoạch cho các đợt bùng phát trong tương lai. Giả sử rằng Mỹ sử dụng các tiến bộ y khoa và y tế công cộng có sẵn, người Mỹ hiện nay đã được chuẩn bị tốt hơn cho một đại dịch cúm so với tổ tiên của chúng ta vào năm 1918 và năm 1957.

Nhưng sự không thể đoán trước của virus khiến không ai có thể biết ngày nay virus sẽ biến đổi như thế nào và khi nào một đại dịch sẽ xuất hiện.

Theo Thu Hiền (Phụ Nữ Số)