Tết Hàn Thực là ngày gì? Nó còn có tên gọi nào khác hay không? Dịp này các gia đình thường làm lễ gì để dâng lên ông bà tổ tiên, ý nghĩa của ngày lễ này trong đời sống văn hóa của người Việt là như thế nào?

Sự tích bánh trôi, bánh chay trong Tết Hàn Thực của người Việt

Tết Hàn Thực còn gọi là “Tết bánh trôi bánh chay” hay “Tết đồ lạnh”, diễn ra vào ngày 3/3 âm lịch hàng năm. Trong ngày này, các gia đình người Việt đều làm bánh trôi bánh chay để cúng tổ tiên, cầu mong những điều tốt đẹp.

Trong ngày 3 tháng 3 Âm lịch, các gia đình Việt sẽ chuẩn bị bánh trôi, bánh chay để lễ Phật, cúng gia tiên, thậm chí nhiều nơi cúng thần hoàng, bày tỏ lòng thành, hướng về cội nguồn.

Bánh trôi, bánh chay của người Việt cũng không giống với người dân Trung Quốc mà mang trong mình đặc sắc riêng của nền ẩm thực Việt Nam. Người Việt Nam cũng quen gọi ngày Tết này với cái tên dân dã là “Tết bánh trôi, bánh chay” nhiều hơn Tết Hàn Thực.

Trong ngày này, con cháu gia đình Việt sẽ tập trung sum họp, cùng nhau làm bánh trôi, bánh chay và thưởng thức. Không khí đầm ấm của ngày lễ tết truyền thống trong lúc làm bánh, thưởng bánh và bữa cơm tạo nên giá trị về văn hóa mà chỉ riêng người Việt mới có.

Ngoài ra, cũng có tích cho rằng, người Việt làm bánh trôi bánh chay là xuất phát từ sự tích Lạc Long Quân và Âu Cơ đẻ ra trăm trứng, nở ra trăm người con. Bánh trôi bánh chay trắng tròn, đều đặn giống như hình tượng của bọc trứng con lạc cháu hồng, con rồng cháu tiên – nguồn gốc của người Việt.

Một tích Việt hóa, giải thích ý nghĩa của việc làm bánh trôi, bánh chay trong Tết Hàn Thực liên quan tới Hai Bà Trưng. Tương truyền, khi Hai Bà Trưng bại trận, chạy về tới Hát Môn. Nơi đây có bà hàng (là hóa thân của Tiên) dâng bánh trôi và bày cách để hai bà gieo mình xuống sông Hát về trời.

Hiện nay, trong những dịp lễ hội quan trọng như Giỗ Tổ Hùng Vương hay ngày lễ Phủ Giày hoặc ngày hội làng, cúng thành hoàng làng vẫn có tục dâng cúng bánh trôi bánh chay, tỏ lòng hiếu kính với bậc tiền nhân.

Từ đó có thể thấy, đây đã trở thành loại bánh truyền thống, đậm đà phong vị Việt và ngày Tết Hàn Thực có dấu ấn hoàn chỉnh của người Việt dù tiếp thu từ văn hóa Trung Hoa.

Mâm cỗ cúng Tết Hàn Thực không thể thiếu những thứ sau

Hương, hoa tươi, trầu cau

Đây là những thứ không thể thiếu trong mâm cỗ dâng lên ban thờ của bất cứ lễ cúng nào, dù to hay nhỏ, dù với mục đích gì.

Bạn cần phải nhớ rằng có những thứ không được đặt lên ban thờ, nếu không sẽ mất phần phúc đức, trong số đó chính là hoa giả, trái cây giả. Hãy chọn hoa tươi, trầu cau còn tươi màu xanh lá và tươi ngon nhất có thể để dâng cúng, tỏ rõ sự thành kính của mình.

Bánh trôi bánh chay

Bánh trôi bánh chay là thứ không thể thiếu trong mâm cỗ cúng Tết Hàn Thực của người Việt Nam. Tết Hàn Thực là dịp mà mọi nhà sẽ ăn đồ lạnh nên không thể thiếu những đĩa bánh trôi bánh chay mang đầy hương vị của đất trời.

Hơn thế nữa, bánh trôi bánh chay còn có ý nghĩa rất lớn, thể hiện sự đoàn kết của các thành viên trong gia đình, tưởng nhớ về công ơn của ông bà tổ tiên.

Tùy theo điều kiện gia đình, bạn có thể tự làm hoặc mua bánh trôi bánh chay về nhà làm lễ cúng. Thường thì với bánh trôi bánh chay tự làm ở nhà, bạn chỉ cần chuẩn bị bột bánh cùng đỗ xanh, đường đỏ là sẽ có được những đĩa bánh thơm ngon. Nếu bột bánh được làm từ nếp cái hoa vàng thì càng mang tới hương vị tuyệt hảo.

Số lượng đĩa bánh trôi bánh chay dâng cúng trong Tết Hàn Thực cũng có quy định riêng, phải là số lẻ bởi theo quan niệm xưa của ông cha ta thì số lẻ là con số tượng trưng cho tâm linh. Cũng giống như khi thắp hương, người ta thường thắp 1, 3 hay 5 nén chứ ít khi thắp hương số chẵn. Bạn có thể chuẩn bị 3 đến 5 đĩa bánh trôi bánh chay để dâng cúng, tùy theo điều kiện gia đình.

Trái cây tươi

Thường thì bên cạnh việc cúng bánh trôi bánh chay, các gia đình cũng có thể mua thêm trái cây tươi để dâng cúng. Trái cây thường được chọn theo mùa để có hương vị tươi ngon nhất. Với những gia đình kĩ tính và chỉn chu hơn trong việc thờ cúng, họ sẽ chọn 5 loại quả với các màu sắc khác nhau tượng trưng cho ngũ hành như xanh, đỏ, vàng, tím, trắng… để làm đĩa ngũ quả dâng lên tổ tiên.

Tuy nhiên, việc cúng bái cốt ở thành tâm chứ không cần phải quá cầu kì nên nếu không có thời gian, bạn có thể chuẩn bị một đĩa trái cây tươi đơn giản là được.

Ly nước sạch

Dù là trong lễ cúng Tết Hàn Thực hay bất cứ lễ cúng nào khác, trên ban thờ gia tiên hay ban thờ Phật đều cần phải có một ly nước sạch.

Theo quan niệm dân gian, nước sạch là thứ tinh khiết, thể hiện cho tâm thành kính của gia chủ. Chính vì thế, ly nước trên ban thờ được thay thường xuyên để thể hiện sự thanh tịnh trong tâm của gia chủ chứ không phải dâng lên thờ cúng như nhiều người lầm tưởng.

Sau khi chuẩn bị đủ mâm lễ cúng Tết Hàn Thực với hương, hoa tươi, trầu cau, trái cây, ly nước sạch và tất nhiên không thể thiếu bánh trôi bánh chay, gia chủ sẽ dâng lễ lên ban thờ và thành tâm khấn vái.

Văn khấn Tết Hàn Thực mùng 3/3 âm lịch

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

- Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.

- Con kính lạy Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.

- Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.

- Con kính lạy Cao Tằng Tổ khảo, Cao Tằng Tổ Tỷ, Thúc Bá, Đệ Huynh, Cô Di, Tỷ Muội họ nội họ ngoại.

Tín chủ (chúng) con là:............... Ngụ tại:…………

Hôm nay là ngày……………gặp tiết Hàn Thực, tín chủ chúng con cảm nghĩ thâm ân trời đất, chư vị Tôn thần, nhớ đức cù lao Tiên tổ, thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, đốt nén tâm hương, dâng lên trước án.

Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư vị Đại Vương, ngài bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long Mạch, Tài thần giáng lâm trước án chứng giám lòng thành thụ hưởng lễ vật.

Chúng con kính mời các cụ Tổ Khảo, Tổ Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ..................... cúi xin thương xót con cháu giáng về linh chứng giám tâm thành thụ hưởng lễ vật.

Tín chủ con lại kính mời các vị vong linh các vị Tiền chủ, Hậu chủ ngụ trong nhà này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, phù hộ cho toàn gia chúng con luôn luôn mạnh khỏe, mọi sự bình an, vạn sự tốt lành, gia đình hòa thuận, trên bảo dưới nghe.

Nam mô a di Đà Phật! (3 lần)

NT (SHTT)