Những vấn đề định hình thế giới năm 2019

Năm 2018 đi đến hồi kết với một loạt vấn đề như căng thẳng Mỹ - Trung, vụ ám sát nhà báo Arab Saudi hay triển vọng cho bán đảo Triều Tiên. Giới chuyên gia cho rằng những những vấn đề này vẫn sẽ tác động đến thế giới trong năm sau, có thể theo chiều hướng tích cực hoặc gây nảy sinh mâu thuẫn mới.  

Mỹ - Trung tháng này đạt được "thỏa thuận ngừng bắn" trong chiến tranh thương mại, đồng ý ngừng áp thêm thuế với nhau trong 90 ngày. Các cuộc đàm phán giữa hai bên được lên kế hoạch vào tháng một năm sau.

Giới chuyên gia nhận định các vấn đề như thuế quan và thâm hụt thương mại có thể đạt được tiến bộ vì các đòn áp thuế đang gây ra những "vết thương" ở cả hai nước. Tuy nhiên, giữa hai bên vẫn có khoảng cách lớn trong những vấn đề khác như bảo vệ sở hữu trí tuệ.

Đồng thời, căng thẳng mới giữa hai nước không ngừng nổi lên như vụ giám đốc tài chính Huawei Mạnh Vãn Chu bị Canada bắt theo yêu cầu của Mỹ. Washington tuần trước buộc tội hai tin tặc có liên quan đến chính phủ Trung Quốc xâm nhập hệ thống kinh doanh và chính phủ ở nhiều quốc gia để đánh cắp các bí mật có giá trị.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bước vào năm mới sau khi củng cố quyền lực trong nước và ít khả năng ông sẽ lùi bước trên trường quốc tế. Trong bài phát biểu tuần trước, ông Tập đã bảo vệ các chính sách của mình. Ông không trực tiếp nhắc đến cuộc chiến thương mại với Mỹ nhưng nhấn mạnh rằng "không ai có thể ra lệnh cho Trung Quốc".

Vì vậy, 2019 có thể là một năm khó đoán đối với hai siêu cường thế giới. Mỹ và Trung Quốc có thể đạt được một thỏa thuận, hoặc tất cả có thể sụp đổ và cuộc chiến thương mại sẽ leo thang trở lại, theo Vox.

Anh bước vào năm mới với khủng hoảng chính trị liên quan đến quyết định rời Liên minh châu Âu (Brexit). Thủ tướng Anh Theresa May đã đạt được thỏa thuận Brexit với EU nhưng thỏa thuận này đối mặt với sự phản đối từ trong chính đảng Bảo thủ của bà, khiến bà phải dời lịch biểu quyết của quốc hội, vốn được lên kế hoạch vào tháng 12, sang tuần thứ ba của năm 2019.

Nếu quốc hội không phê chuẩn thì vào thời hạn 29/3/2019, Anh sẽ rời EU mà không có thỏa thuận, có thể dẫn đến những viễn cảnh u ám như các chuyến bay bị hủy hay tắc nghẽn ở cảng nhập cảnh.

Đó là lý do ngày càng có nhiều lời kêu gọi mở một cuộc trưng cầu dân ý thứ hai để quyết định tương lai của Brexit, có thể bao gồm phương án là ở lại EU. Nhiều cử tri từng chọn rời EU giờ nhận ra Brexit không đẹp đẽ như họ nghĩ, nhưng đất nước vẫn chia rẽ về quyết định đi hay ở. Vì vậy, dù điều gì xảy ra vào ngày 29/3/2019 thì một bộ phận lớn người dân Anh cũng sẽ phải thất vọng.

Thế giới có thể nắm bắt toan tính của Triều Tiên trong năm 2019 ngay vào ngày 1/1, khi Kim Jong-un có bài phát biểu nhân dịp năm mới. Ông có thể tiết lộ về chương trình nghị sự, đặc biệt là về vấn đề hạt nhân.

Ngày 20/12, Triều Tiên đưa ra tuyên bố rằng họ sẽ không phi hạt nhân hóa cho đến khi Mỹ đồng ý "loại bỏ tất cả các yếu tố đe dọa hạt nhân không chỉ từ Triều Tiên mà còn từ Hàn Quốc và các quốc gia láng giềng".

Theo Vipin Narang, giáo sư khoa học chính trị tại Viện Công nghệ Massachusetts, thông điệp của Triều Tiên là: "Chúng tôi sẽ chỉ giải giáp nếu các anh giải giáp. Nếu không thì chúng tôi không thể từ bỏ vũ khí hạt nhân".

Nếu ông Kim nhắc lại yêu cầu này trong bài phát biểu năm mới thì chính quyền Trump sẽ càng khó khăn hơn trong việc thuyết phục chính mình rằng Triều Tiên đang dỡ bỏ chương trình hạt nhân, Narang nhận xét.

Giới chuyên gia nghi ngờ Bình Nhưỡng không chỉ không có ý định phi hạt nhân hóa mà còn đang âm thầm tăng cường chương trình tên lửa. Theo Narang, Bộ Ngoại giao Mỹ biết rằng Triều Tiên không "chơi đẹp" nhưng Trump không bao giờ thừa nhận mình sai. Điều này có thể khiến ông có bất đồng với phụ tá trong chính quyền.

"Tất cả những gì Triều Tiên cần làm là hành động lặng lẽ - điều họ đã làm khá tốt trong vài tháng qua", Narang nói. Nếu Kim tiếp tục như vậy, ông ấy có thể có được thứ mình muốn: hội nghị thượng đỉnh thứ hai với Trump vào năm 2019.

Quan hệ Mỹ - Arab Saudi có thể là quan hệ đối tác bấp bênh nhất vào năm 2019. Thế giới vẫn chú ý đến vụ ám sát nhà báo Jamal Khashoggi và nghi ngờ về vai trò của Thái tử Mohammed bin Salman (thường gọi tắt là MBS), lãnh đạo thực tế của đất nước, trong vụ giết người.

Cái chết của Khashoggi khiến nhiều người chú ý đến những hành động gây tranh cãi của ông như chặn tự do ngôn luận hay vai trò của ông trong cuộc khủng hoảng nhân đạo và xung đột ở Yemen.

Krist Coates Ulrichsen, chuyên gia về Trung Đông tại Viện Baker, cho rằng một trong những diễn biến trong năm 2019 có thể là Arab Saudi trông đợi Nhà Trắng bảo vệ MBS và Nhà Trắng cố gắng làm điều đó, nhưng nhận ra rằng họ không thể vì quốc hội.

Trump đã tránh lên án cá nhân MBS về cái chết của Khashoggi và điều này khiến ông bất hòa với cả lưỡng đảng. Thượng viện Mỹ tháng này thông qua nghị quyết nhằm chấm dứt sự hỗ trợ của quân đội Mỹ cho liên minh do Arab Saudi dẫn đầu ở Yemen và lên án MBS về vụ giết Khashoggi. Hạ viện, được kiểm soát bởi phe Dân chủ vào năm 2019, nhiều khả năng sẽ thúc đẩy các biện pháp cứng rắn với MBS.

Ngoài ra, đảng Dân chủ dự kiến mở cuộc điều tra về tài chính và các mối liên hệ với nước ngoài của Trump. Họ đã cảnh báo rằng mối quan hệ kinh doanh của Trump với Arab Saudi sẽ bị đem ra xem xét.

Cuộc chiến của Arab Saudi chống lại phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn ở Yemen sẽ tiếp tục bị lưỡng đảng Mỹ chỉ trích năm 2019. Nó đã gây ra cuộc khủng hoảng nhân đạo khổng lồ với khoảng 75% dân số cần giúp đỡ.

Mặc dù năm 2018 kết thúc với một số hy vọng về các cuộc đàm phán hòa bình, giải pháp thực sự cho cuộc xung đột dường như là không thể. Arab Saudi và Iran tiếp tục cạnh tranh ảnh hưởng ở khu vực và cả hai bên đều sẽ không lùi bước.

Đó là lý do tại sao MBS và quyền lực của ông sẽ là vấn đề được theo dõi trong năm 2019. "Giờ đây, quyền lực tập trung trong tay một người đàn ông. Và người đó 33 tuổi, không bị kiềm chế", Ulrichsen nói

Trump từng nói rằng nếu Jared Kushner, con rể và cố vấn cấp cao của ông, không thể tạo ra hòa bình ở Trung Đông thì không ai có thể. Năm 2019 sẽ kiểm chứng điều đó vì chính quyền Mỹ chuẩn bị công bố kế hoạch hòa bình cho Israel và Palestine vào năm tới, thời điểm lý tưởng là trước khi Israel tổ chức bầu cử quốc gia vào tháng 4.

Ngày 18/12, Đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc Nikki Haley cho biết bà đã xem trước kế hoạch này nhưng không hé lộ nhiều chi tiết cụ thể. Bà mô tả nó như "sự lựa chọn giữa tương lai đầy hy vọng, giải tỏa những yêu cầu cũ kỹ và phi thực tế của quá khứ, hoặc mở ra một tương lai còn đen tối hơn".

Quan hệ Nga - Mỹ vẫn sẽ là tâm điểm chú ý của thế giới. Tổng thống Nga Putin đã công khai ca ngợi việc Trump rút quân khỏi Syria. Đây là điều mà Putin luôn mong muốn: Mỹ rút lui khỏi vũ đài thế giới.

Xu hướng này có thể tiếp tục vào năm 2019. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis tháng này từ chức, cho rằng Trump không coi trọng liên minh với các nước phương Tây, vốn đóng vai trò là công cụ để kiềm chế Nga. Khi Mattis đã rời ghế, Trump có thể muốn thúc đẩy chính sách "nước Mỹ trước tiên" hơn nữa.

Trong khi đó, Nga bị cáo buộc can thiệp bầu cử không chỉ ở Mỹ mà ở các vùng nóng tiềm năng như Balkan và các nước Liên Xô cũ. Vụ Nga bắt tàu Ukraine vào tháng 11 cũng có thể khiến căng thẳng tiếp tục sôi sục vào năm 2019.

Mặc dù Trump và Putin thể hiện rằng họ muốn cải thiện quan hệ, hai nước ngày càng có nhiều bất đồng. Trong bài phát biểu ngày 20/12, Putin cảnh báo về nguy cơ chiến tranh hạt nhân vì Mỹ quyết định rút khỏi hiệp ước vũ khí từ thời Chiến tranh Lạnh. Giới chuyên gia cho rằng căng thẳng xoay quanh vấn đề này có thể dẫn đến một cuộc chạy đua vũ trang.

Phủ bóng lên quan hệ hai nước là cuộc điều tra của công tố viên đặc biệt Robert Mueller về cáo buộc Nga can thiệp bầu cử Mỹ năm 2016. Nhiều câu hỏi cốt lõi trong cuộc điều tra chưa được trả lời, nhưng Mueller được cho là chuẩn bị đưa ra báo cáo vào năm 2019 - có nghĩa là người dân Mỹ và phần còn lại của thế giới cuối cùng có thể biết được mức độ ảnh hưởng thực sự của Nga đối với tình hình chia rẽ trong chính trường Mỹ hiện tại.

Theo Phương Vũ (VnExpress.net)