Trái Đất rung chuyển suốt 9 ngày, bí ẩn vừa được giải mã

Tín hiệu địa chấn kỳ lạ kéo dài suốt 9 ngày này ban đầu được các nhà khoa học gọi là "đối tượng địa chấn không xác định" (unidentified seismic object - USO). Sau gần 2 năm, các nhà khoa học đã xác nhận nguyên nhân gây ra hiện tượng bí ẩn này.

Dựa vào công nghệ vệ tinh mới, các chuyên gia từ Đại học Oxford đã xác định tín hiệu kỳ lạ đó là do một siêu sóng thần cao 200m gây ra.

Con sóng khổng lồ này được kích hoạt bởi sự sụp đổ của một ngọn núi cao 1.200m vào vịnh hẹp Dickson (Dickson Fjord) xa xôi ở Greenland, giải phóng khoảng 25 triệu mét khối đá và băng.

Sóng lớn bị mắc kẹt trong vịnh hẹp, phản xạ qua lại dưới dạng một loại sóng đứng còn gọi là sóng dội.

Tác giả chính Thomas Monahan, nghiên cứu sinh AI trong khoa học tại Đại học Oxford, chia sẻ với MailOnline: “Chúng tôi ước tính ban đầu sóng dội cao tới 7,9m – một bức tường nước khổng lồ di chuyển qua lại. Lực do con sóng này tạo ra trên toàn chiều dài vịnh ước tính khoảng 500 Giga Newtons, tương đương với lực đẩy khi 14 tên lửa Saturn V phóng cùng lúc – đủ mạnh để khiến Trái Đất rung chuyển trong nhiều ngày.”

Một phần lý do khiến sự kiện địa chấn năm 2023 trở nên bí ẩn là vì không có ai tận mắt chứng kiến sóng thần, nên không ai có bằng chứng trực tiếp xác nhận nó là nguyên nhân.

Ngay cả một tàu quân sự của Đan Mạch đến kiểm tra vịnh vài ngày sau đó cũng không phát hiện dấu vết sóng dội.

Lý do là vì sóng giảm độ cao rất nhanh dù vẫn tiếp tục phát ra tín hiệu địa chấn.

Ban đầu, sóng đứng có biên độ lớn khoảng 7m khi đi hết chiều dài 10km của vịnh Dickson, sóng dội sau vài ngày chỉ còn cao vài centimet. Tuy nhiên, tín hiệu địa chấn vẫn kéo dài 9 ngày nhờ lực dao động liên tục từ sóng đứng tác động lên lớp vỏ Trái Đất, tạo ra sóng địa chấn lan tỏa toàn cầu. 

Thêm vào đó, quân đội không biết chính xác cần tìm gì, nên hiện tượng này hoàn toàn bị bỏ qua.

Sóng thần đã phá hủy thiết bị giám sát trị giá 200.000 USD tại một trạm nghiên cứu không người ở gần đảo Ella, cùng với hai túp lều săn bắn bỏ hoang. May mắn không có thương vong vì khu vực này rất hẻo lánh, dù có các tàu du lịch Bắc Cực ghé thăm.

Nhưng nay, trong một bài nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Nature Communications, ông Monahan và các cộng sự đã lần đầu tiên quan sát được siêu sóng thần nhờ dữ liệu vệ tinh hiện đại.

Họ sử dụng dữ liệu cao độ vệ tinh (satellite altimetry) – công nghệ đo độ cao bề mặt Trái Đất dựa vào thời gian radar phản xạ lại.

Thông thường, khoảng cách giữa các lần quét vệ tinh quá lớn để ghi lại hiện tượng như sóng, nhưng nhóm nghiên cứu đã dùng dữ liệu từ vệ tinh mới có tên SWOT (Surface Water Ocean Topography) được phóng vào năm 2022.

SWOT sử dụng hai anten đặt hai bên một cánh tay dài 10m, hoạt động cùng nhau để đo đạc với độ chính xác cực cao.

Dữ liệu từ SWOT bao phủ hơn 90% bề mặt Trái Đất, cung cấp cái nhìn chưa từng có về sông ngòi và đại dương trên toàn thế giới.

Ông Monahan nói: “Không giống các vệ tinh trước đây, SWOT cung cấp đo đạc hai chiều cực chi tiết về độ cao bề mặt biển – chính xác tới từng centimet – bao gồm cả các vùng khó tiếp cận như vịnh hẹp, sông và cửa sông. Vì SWOT có thể ‘nhìn thấy’ những khu vực xa xôi từ không gian, nên chúng tôi có cái nhìn chưa từng có vào bên trong vịnh Dickson khi sóng dội xảy ra trong tháng 9 và tháng 10/2023. Bằng cách ghi lại ảnh độ cao mặt nước theo thời gian, chúng tôi có thể ước lượng độ nghiêng của mặt nước – hay nói cách khác, là độ dốc của sóng dội.”

Họ cũng kết hợp dữ liệu địa chấn từ cách hàng ngàn cây số với ảnh vệ tinh để tái dựng kích thước và đặc điểm của con sóng.

Ngoài ra, nhóm nghiên cứu dựng lại điều kiện thời tiết và thủy triều tại thời điểm đó, nhằm xác nhận rằng không có yếu tố nào khác ngoài một vụ lở đất khổng lồ có thể gây ra hiện tượng này.

Đồng tác giả, Giáo sư Thomas Adcock từ Đại học Oxford cho biết: “Nghiên cứu này là ví dụ điển hình cho cách mà dữ liệu vệ tinh thế hệ mới có thể giải mã những hiện tượng trước đây vẫn là bí ẩn. Chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về các cực đoan đại dương như sóng thần, triều cường, và sóng dị thường (freak waves).”

Những khả năng này sẽ càng trở nên quan trọng trong tương lai, khi biến đổi khí hậu tạo ra nhiều thảm họa bất thường hơn, như sóng thần 2023.

Khi khí hậu nóng lên, sự sụp đổ của băng hà sẽ xảy ra thường xuyên hơn, đe dọa tính mạng con người.

Một nghiên cứu khác của Đại học College London vào năm 2024 cho thấy sự nóng lên đã làm suy yếu khối băng gần đó, gây ra sụp đổ.

Vịnh Dickson là tuyến đường phổ biến cho du thuyền du lịch, và nếu có tàu du lịch trong vịnh lúc đó, hậu quả có thể đã rất thảm khốc.

Cuối tháng 5 vừa qua, lũ quét do một phần của sông băng Birch ở Thụy Sĩ sụp đổ đã phá hủy 90% ngôi làng Blatten, và lo ngại rằng nhiều làng khác vẫn có thể bị đe dọa.

Ông Monahan cảnh báo: “Biến đổi khí hậu đang tạo ra những cực đoan mới, chưa từng thấy. Những cực đoan này thay đổi nhanh nhất ở các vùng xa xôi như Bắc Cực – nơi khả năng đo đạc thực địa của con người rất hạn chế.”

SÓNG THẦN LÀ GÌ?

Sóng thần – đôi khi được gọi là sóng triều hoặc sóng biển địa chấn – là một chuỗi các con sóng khổng lồ được tạo ra do một sự xáo trộn trong lòng đại dương.

Sự xáo trộn có thể là sạt lở đất, phun trào núi lửa, động đất hoặc thiên thạch rơi; trong đó động đất là nguyên nhân phổ biến nhất.

Nếu sạt lở đất hoặc động đất xảy ra gần bờ biển, người dân sẽ cảm nhận được gần như ngay lập tức – con sóng đầu tiên có thể ập tới chỉ sau vài phút, trước khi cơ quan chức năng kịp phát cảnh báo.

Những khu vực gần mực nước biển có nguy cơ bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn – đặc biệt là những nơi thấp hơn 7,5m so với mực nước biển.

Nguyên nhân tử vong phổ biến nhất trong các trận sóng thần là đuối nước. Các nguy cơ khác gồm ô nhiễm nguồn nước, hỏa hoạn và ngập lụt.

Các cảnh báo sóng thần ban đầu thường chỉ dựa vào dữ liệu địa chấn.

Người dân sống ở khu vực ven biển có nguy cơ cao được khuyến cáo tuân thủ lộ trình sơ tán, và di chuyển ngay đến vùng đất cao hơn hoặc vào sâu đất liền, tránh xa đại dương khi nhận được cảnh báo sóng thần.

Theo Hải Phong (VietNamNet)