Chúng ta chưa bao giờ cần nghiêm túc nhìn nhận vấn đề này đến thế.

Nhà xuất bản Đại học Oxford (Anh) từng công bố "từ khóa của năm 2024": "Brain Rot – Não mục" hay "thối não". Đây là cụm từ chỉ việc tiếp xúc quá nhiều với những nội dung có chất lượng thấp, thiếu giá trị trên mạng xã hội, khiến trạng thái tâm lý hoặc trí tuệ của một người xuống cấp, thậm chí ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần.

Thật ra, cụm từ này đã được nhắc đến từ hơn 200 năm trước trong tác phẩm "Walden" (tạm dịch: Hồ Walden) của Henry David Thoreau – nhà văn, nhà tư tưởng Mỹ – như một lời chỉ trích hiện tượng con người ngày càng ưa chuộng những suy nghĩ đơn giản, nông cạn. Giờ đây, điều ấy đã trở thành hiện thực phổ biến.

Cảnh báo từ Đại học Oxford: Trẻ em đang đối diện với
Ảnh minh hoạ

Đọc quá nhiều nội dung rác, não thật sự "hỏng" đi

Chúng tôi từng nhiều lần cảnh báo: mạng xã hội và video ngắn đang âm thầm tàn phá cấu trúc não bộ, cũng như trạng thái tinh thần của trẻ em. Một bài viết hồi đầu năm mang tiêu đề "Video ngắn sẽ ăn mòn não bộ trẻ em?" đã thu hút hơn 500.000 lượt đọc chỉ trong thời gian ngắn – dù sau đó bị buộc phải gỡ bỏ, nhưng mối nguy hiểm thì không thể xóa đi.

Không chỉ là lý thuyết. Chính phủ Úc đã có động thái quyết liệt: Thượng viện liên bang nước này thông qua một dự luật nghiêm ngặt, cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội. Nếu vi phạm, các nền tảng có thể bị phạt đến 49,5 triệu AUD (tương đương hơn 2.300 tỷ đồng).

Đồng thời, một nghiên cứu mới đăng trên tạp chí Nature Human Behaviour đã khiến nhiều bậc phụ huynh không khỏi bàng hoàng. Kết hợp với thống kê từ Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ cho thấy: Thanh thiếu niên sử dụng mạng xã hội quá 3 giờ mỗi ngày có nguy cơ trầm cảm cao hơn trung bình đến 35%.

Chúng ta chưa bao giờ cần nghiêm túc nhìn nhận vấn đề này đến thế.

Nội dung kém chất lượng đang ăn mòn sức khỏe tâm thần

Để đánh giá ảnh hưởng của nội dung trên mạng xã hội đến tâm lý và hệ giá trị của thanh thiếu niên, nhóm nghiên cứu đã tiến hành hai thí nghiệm:

Thí nghiệm 1: 287 người tham gia duyệt web 20 phút/ngày, liên tục 5 ngày. Họ phải gửi lại lịch sử duyệt web, điền bảng đánh giá tâm lý và tự báo cáo cảm xúc trước/sau khi lướt mạng mỗi ngày.

Thí nghiệm 2: 447 người duyệt web 30 phút/ngày trong 1 ngày. Cũng gửi lịch sử truy cập, đánh giá cảm xúc và điền bảng khảo sát.

Sau đó, các nhà nghiên cứu dùng thuật toán đặc biệt để phân tích văn bản từ các trang web đã truy cập, nhằm xác định:

Nội dung đó tạo cảm xúc tích cực hay tiêu cực?

Gây ra mức độ bao nhiêu của cảm xúc: tức giận, sợ hãi, kỳ vọng, tin tưởng, ngạc nhiên, buồn bã, vui vẻ, chán ghét?

Trang web có bao nhiêu yếu tố cảm xúc?

Kết quả: Những người truy cập nội dung tiêu cực nhiều hơn thường có trạng thái tâm lý tệ hơn rõ rệt.

Một số người hoài nghi: "Liệu tâm trạng họ vốn đã tệ sẵn?". Để loại trừ yếu tố này, nhóm nghiên cứu tiếp tục phân tích sâu trên ba tiêu chí: lo âu/trầm cảm, rút lui xã hội, và suy nghĩ ám ảnh/cưỡng chế – và phát hiện kết luận vẫn giữ nguyên: Dù là người có tinh thần tích cực, nếu tiếp xúc nhiều với nội dung tiêu cực, cũng sẽ bị ảnh hưởng rõ rệt.

Điều này lý giải vì sao chỉ cần xem tin tức đau buồn, tai nạn, thiên tai, tang thương trên mạng, chúng ta cũng có thể cảm thấy như vừa trải qua nỗi đau ấy – dù chỉ là người ngoài cuộc.

Những thiếu niên bị "thuật toán săn đuổi"

Trong thí nghiệm thứ ba, nhóm nghiên cứu cho 102 người đọc các bài viết tiêu cực hoặc trung tính rồi đánh giá cảm xúc trước và sau khi đọc. Kết quả: những người có tâm lý vốn bất ổn sẽ càng bị ảnh hưởng tiêu cực rõ rệt khi đọc nội dung u ám.

Nói cách khác, thanh thiếu niên bị trầm cảm hoặc lo âu có nguy cơ nghiện nội dung tiêu cực cao hơn, và càng bị thuật toán coi là "con mồi" để liên tục bị gợi ý những nội dung tương tự.

Trước đó, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mạng xã hội khai thác yếu điểm tâm lý người dùng, đẩy mạnh nội dung gây tranh cãi, tiêu cực để tăng thời gian truy cập. Theo tạp chí PNAS (Mỹ), đây gọi là hiện tượng "buồng vọng" (echo chamber) – khi người dùng bị bó hẹp trong luồng nội dung một chiều, dẫn đến tư duy cực đoan, xung đột, chia rẽ và lệch lạc nhận thức.

Mạng xã hội cũng đang gieo áp lực độc hại

Theo Trung tâm nghiên cứu Pew (Mỹ), nhiều thanh thiếu niên cho biết họ phải gồng mình duy trì hình ảnh hoàn hảo trên mạng, từ đó sinh ra lo âu, trầm cảm, rối loạn ăn uống.

Nhiều video "vlog học giỏi", "cuộc sống tự kỷ luật", "du học sinh thành công"… sau này bị vạch trần là dàn dựng, nhưng với trẻ em chưa đủ khả năng nhận định, đó vẫn là hình mẫu khiến các em tự ti, ganh tị, hoang mang vì "sao mình không được như thế?".

Trẻ lo âu sẽ tìm đến nội dung tiêu cực; thuật toán lại càng đẩy nhiều nội dung đó đến trước mắt – vòng luẩn quẩn này có thể nuốt chửng cả tâm lý lẫn lòng tự tin của trẻ.

"Bạn là những gì bạn đọc" – cách để thoát ra khỏi vòng vây nội dung tiêu cực

Trong nghiên cứu thứ tư, nhóm tác giả thử nghiệm việc dán nhãn cảm xúc cho mỗi trang web trước khi người dùng nhấp vào.

Nhóm được cảnh báo trước ("trang này gây cảm xúc tiêu cực") có xu hướng tránh truy cập.

Nhóm không được nhắc trước thì truy cập vào nội dung tiêu cực nhiều hơn.

Sau quá trình theo dõi, nhóm tránh nội dung tiêu cực cho biết tâm trạng của họ cải thiện rõ rệt.

Điều đó cho thấy: khi nhận diện sớm tác động cảm xúc, người dùng có thể chủ động chọn lọc thông tin lành mạnh.

Bài học cho phụ huynh trong thời đại số

Tác giả cuốn "Thế hệ lo âu" – giáo sư Jonathan Haidt của Đại học New York – từng nhận định:

"Việc cấp smartphone đại trà cho thanh thiếu niên là một thí nghiệm xã hội quy mô lớn chưa từng có, và nó đang thất bại thảm hại."

Thay vì chỉ lo "dạy con học giỏi", các bậc cha mẹ hiện đại cần học cách giúp con chọn lọc nội dung lành mạnh, định hướng cách tiêu thụ thông tin, trang bị kỹ năng tự vệ tinh thần.

Bởi lẽ, chúng ta không thể bịt mắt con khỏi internet, nhưng có thể dạy con nhìn đúng vào nó.

Mỗi lượt lướt mạng, mỗi dòng tin đọc qua, đều đang âm thầm định hình não bộ và tâm lý của trẻ.

Hôm nay, bạn và con đã đọc những gì?

if (pageSettings.allow3rd) { admicroAD.unit.push(function() { admicroAD.show('admzonek1broje0') }); } 

Theo Hiểu Đan (Nguoiduatin.vn)