Nếu đề xuất mới nhất của Bộ Công Thương được thông qua, thế độc quyền trong bán lẻ điện sẽ dần được xóa bỏ. Đến năm 2027, người tiêu dùng đủ điều kiện sẽ lần đầu tiên được quyền lựa chọn đơn vị cung cấp điện cho mình với mức giá do hai bên tự thỏa thuận.

Bộ Công Thương vừa hoàn thiện và gửi Bộ Tư pháp thẩm định Dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, trong đó phác thảo một lộ trình đầy tham vọng về việc hình thành và phát triển các cấp độ thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam. Tâm điểm của dự thảo này nằm ở cột mốc năm 2027, thời điểm dự kiến vận hành chính thức thị trường bán lẻ điện cạnh tranh (Cấp độ 3).

Theo lộ trình được đề xuất, thị trường điện Việt Nam sẽ phát triển qua 3 cấp độ. Sau khi đã vận hành thị trường phát điện cạnh tranh (Cấp độ 1) từ năm 2012 và thị trường bán buôn điện cạnh tranh (Cấp độ 2) từ năm 2019, ngành điện đang hướng tới nấc thang cao nhất: thị trường bán lẻ cạnh tranh.

Điểm đột phá nhất tại cấp độ này là việc "trao quyền" cho khách hàng. Cụ thể, từ năm 2027, các khách hàng sử dụng điện đáp ứng đủ điều kiện sẽ không còn bị bó buộc vào một nhà cung cấp duy nhất. Thay vào đó, họ được quyền lựa chọn mua điện từ các đơn vị bán lẻ khác nhau trên thị trường.

Quan trọng hơn, cơ chế giá cũng sẽ có sự thay đổi căn bản. Thay vì áp dụng một biểu giá cố định cứng nhắc, giá mua bán điện sẽ được xác định dựa trên sự thỏa thuận và thống nhất giữa khách hàng và đơn vị bán lẻ, phù hợp với diễn biến của thị trường. Đối với những khách hàng chưa đủ điều kiện hoặc không muốn tham gia thị trường cạnh tranh, họ vẫn sẽ được đảm bảo nguồn cung từ các đơn vị bán lẻ hiện hữu với mức giá do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định.

Để hiện thực hóa viễn cảnh trên, nguyên tắc hoạt động cốt lõi được Bộ Công Thương đưa ra là sự tách bạch rõ ràng. Chức năng quản lý nhà nước sẽ được tách khỏi chức năng sản xuất kinh doanh. Đặc biệt, các khâu mang tính độc quyền tự nhiên như truyền tải và phân phối điện sẽ được tách biệt với các khâu có tính cạnh tranh cao như mua và bán điện.

Theo đó, các đơn vị bán lẻ điện – bao gồm cả những đơn vị được tái cơ cấu từ các tổng công ty điện lực và các đơn vị mới thành lập – sẽ hoạt động độc lập. Họ có quyền mua điện từ các đơn vị phát điện hoặc bán buôn thông qua hợp đồng song phương hoặc thị trường điện giao ngay để bán lại cho người tiêu dùng.

Trong mô hình này, đơn vị phân phối điện đóng vai trò trung gian vận chuyển. Họ có nghĩa vụ cung cấp dịch vụ cho các bên bán lẻ và khách hàng một cách công bằng, minh bạch, không phân biệt đối xử và đảm bảo quyền tiếp cận mở đối với hệ thống lưới điện do mình quản lý.

Bộ Công Thương nhận định, việc chuyển dịch sang thị trường bán lẻ điện cạnh tranh là bước đi then chốt. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc xóa bỏ các rào cản độc quyền ở khâu mua bán sẽ giúp nâng cao tính cạnh tranh và sự minh bạch của toàn thị trường.

Bên cạnh đó, việc cải cách giá bán lẻ điện cũng được định hướng theo việc xóa bỏ bù chéo và áp dụng giá theo vùng miền. Cơ chế này cho phép các đơn vị bán lẻ tự do cạnh tranh và điều chỉnh giá theo chi phí thực tế. Điều này không chỉ bảo đảm quyền lợi sát sườn cho người tiêu dùng mà còn tạo động lực cho sự phát triển bền vững của ngành điện trong tương lai.

Hiện tại, Dự thảo đang trong quá trình thẩm định, đánh dấu những bước chuẩn bị kỹ lưỡng cuối cùng trước khi mở ra một chương mới cho ngành năng lượng Việt Nam.

QT (SHTT)