Loại 'tủ lạnh' 2.400 năm tuổi của người Ba Tư: Cao hơn 18m, thể tích 6.500m3, không dùng điện vẫn bảo quản được đồ ăn

Các kỹ sư Ba Tư cổ đại tạo ra loại tủ lạnh không dùng điện, có thể bảo quản băng đá và thực phẩm giữa sa mạc bỏng rát suốt mùa hè.

Hàng nghìn năm trước đây, dù các nền văn minh nhân loại cổ đại chưa đạt đến sự tiến bộ như hiện tại, thế nhưng người xưa đã rất khéo léo và tài tình trong việc sáng tạo các “công nghệ” và sử dụng trong cuộc sống hàng ngày.

Vào khoảng năm 400 trước Công nguyên, trên sa mạc khô cằn của đế quốc Ba Tư, các kỹ sư cổ đại phát triển công nghệ bền vững có thể lưu trữ cả băng đá suốt mùa hè nóng cháy, rất lâu trước khi điện ra đời.

Đó là Yakhchāl, nghĩa đen là "hố băng", một thiết bị làm mát cổ có hình nón cao và rỗng ruột. Khoảng không bên trong yakhchāl được dùng để lưu giữ băng đá, thực phẩm và nhiều đồ dễ hỏng khác - ví dụ như faloodeh, một món tráng miệng đông lạnh truyền thống của Ba Tư, sẽ giúp mọi người giải nhiệt trong những ngày hè nóng nực.

Băng đá được cất giữ trong các yakhchāl từ mùa đông, được lấy từ các dãy núi gần đó và đa số những chiếc tủ lạnh này cũng có những kênh nước ngầm riêng chạy bên dưới chúng để mang nước từ các nguồn sông, suối gần đó về.

Với chiều cao trung bình 18m, yakhchāl là kiến trúc vòm làm từ bùn cao vọt lên so với mặt đất. Bên trong công trình là một khoảng không có sức chứa lên tới 5.000 m3 với tường dày ít nhất 2 mét.

Chất liệu cách nhiệt của những bức tường này là một loại vữa có tên là sarooj; một hỗn hợp của cát, đất sét, lòng trắng trứng, chanh, lông dê và tro. Toàn bộ các thành phần được trộn với nhau theo một tỉ lệ nhất định để có được sản phẩm là một loại vữa cách nhiệt và thậm chí, nhiều nhà khảo cổ cho rằng nó còn có khả năng chống nước hoàn toàn.

Quá trình làm mát bằng hơi nước khiến nhiệt độ bên trong yakhchāl giảm xuống dễ dàng, tạo cảm giác mát lạnh như đang đứng bên trong một chiếc tủ lạnh lớn.

Các yakchāl cũng được thiết kế các rãnh ở phía dưới để chứa và dẫn nước từ các khối băng bị chảy. Sau khi được thu thập, lượng nước này sẽ được đông lạnh lại vào ban đêm, tận dụng tối đa nguồn tài nguyên cũng như nhiệt độ ban đêm lạnh giá của sa mạc. Đó là một quá trình lặp đi lặp lại.

Chiếc tủ lạnh ngoài trời này có hệ thống thông gió riêng, nhằm duy trì nhiệt độ lạnh cho không gian bên trong vào mùa hè. Một số yakhchāl được xây từ hàng trăm năm trước vẫn còn đứng vững. Ngày nay, ở Iran, Afghanistan và Tajikistan, thuật ngữ "yakhchāl" vẫn được sử dụng để chỉ những chiếc tủ lạnh gia đình hiện đại.

Theo Ánh Lê (Phụ Nữ Số)