Mưa lớn dẫn tới lũ lụt và sạt lở đã ảnh hưởng tới hàng chục triệu người Trung Quốc, gây thiệt hại tại các thành phố, thị trấn ở nhiều tỉnh.
Đây được coi là đợt lũ lụt nghiêm trọng nhất tại Trung Quốc trong nhiều thập kỷ. Từ tháng 06, mưa lớn đã xảy ra tại 27 trên 31 tỉnh ở nước này, gây ảnh hưởng tới hơn 37 triệu người và khiến ít nhất 141 người chết hoặc mất tích, theo số liệu của Bộ Quản lý Khẩn cấp Trung Quốc. Thiệt hại kinh tế ước tính đã lên tới 86 tỷ nhân dân tệ (12,3 tỷ USD).
Để so sánh, đợt lũ lớn xảy ra năm 1993 dọc theo các sông Mississippi và Missouri và các phụ lưu - một trong những đợt lũ gây thiệt lại lớn nhất tại Mỹ - đã khiến 50 người thiệt mạng và 54.000 người phải sơ tán. Thiệt hại kinh tế vào khoảng 15-20 tỷ USD.
Lũ lụt tại Trung Quốc bắt đầu từ miền Nam nước này, cụ thể là ở khu vực Quảng Tây và tỉnh Quý Châu từ tháng 06. Mưa lớn đã gây thiệt hại ở nhiều khu vực khác ở nước này, bao gồm tỉnh Giang Tây ở phía Đông, An Huy ở phía Đông Nam và Hồ Bắc ở miền Trung. Cảnh báo lũ lụt đã được nâng lên mức cao nhất ở một số nơi.
Tính từ tháng 06, mực nước tại 433 dòng sông ở Trung Quốc đã vượt mức cảnh báo lũ lụt, trong đó có 33 sông ghi nhận mực nước cao nhất từ trước tới nay, theo Bộ Tài Nguyên nước Trung Quốc.
Tại một số khu vực bị ảnh hưởng nặng nề như tỉnh Giang Tây, một số đoạn đê bị vỡ, nhà cửa bị phá hủy, khiến người dân địa phương nhớ lại ký ức về đợt lũ lịch sử năm 1998 đã khiến hơn 3.000 người chết và 15 triệu người mất nhà cửa.
Lũ lụt thường xảy ra tại Trung Quốc vào mùa Hè, tuy vậy sự kiết hợp của các nguyên nhân thời tiết và hoạt động của con người đã khiến mưa lớn kèm theo lũ lụt kéo dài ở một số khu vực.
"Hệ thống đới áp cao cận nhiệt đới ở phía Tây Bắc Thái Bình Dương năm nay rất mạnh. Sự giao thoa của hệ thống nay với không khí lạnh đã khiến mưa lớn kéo dài trên đồng bằng sông Trường Giang", Song Lianchun, nhà khí tượng thuộc Trung tâm Thời tiết Quốc gia Trung Quốc nói. Một lý do khác, theo ông Song, là hiện tượng ấm lên toàn cầu.
"Chúng ta không thể nói một sự kiện thời tiết cực đoan được gây ra trực tiếp bởi thay đổi khí hậu, nhưng xét về lâu dài, hiện tượng ấm lên toàn cầu đã dẫn tới các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra thường xuyên hơn và khắc nghiệt hơn," Song nói.
Từ 1961 tới 2018, số lượng "các trận mưa cực lớn" ở Trung Quốc đã tăng, theo Sách Xanh về Thay đổi Khí hậu ở Trung Quốc (2019). Từ giữa thập niên 1990, tần suất mưa lớn đã tăng đáng kể.
Trong vòng 60 năm qua, số lượng ngày mưa lớn đã tăng 3,9% trong một thập kỷ, theo Song.
Ngoài mưa lớn, các hoạt động của con người cũng góp phần gây ra lũ lụt nghiêm trọng tại Trung Quốc.
Fan Xiao, nhà địa chất học thuộc Cục Địa chất và Khoáng sản Tứ Xuyên nói hàng thập kỷ cải tạo đất và xây đập trên các dòng sông lân cận đã thu nhỏ diện tích và thể tích hồ Bà Dương ở tỉnh Giang Tây, hồ nước ngọt lớn nhất tại Trung Quốc.
Trong giai đoạn 1954 tới 1998, khoảng 1.300 km2 đất đã được cải tạo ở đó, khiến diện tích mặt hồ giảm từ 5.160 km2 xuống còn 3.860 km2, theo nghiên cứu của nhà địa chất David Shankman thuộc Đại học Alabama.
Tình nguyện viên môi trường Zhang Wenbin cho biết ông đã điều tra các hoạt động cải tạo đất trái phép ở hồ Thác Lâm, cũng ở tỉnh Giang Tây. Ông cho biết năm ngoái các dự án xung quanh hồ vẫn đang được triển khai, dù đã có yêu cầu chấm dứt từ thanh tra môi trường của Bắc Kinh.
"Có rất nhiều vụ việc tương tự," Zhang nói, bổ sung thêm rằng hồ Thác Lâm cũng đang bị thu hẹp, khiến khả năng trữ nước giảm đáng kể.
Theo Song Lianchun, tình hình lũ lụt năm nay tuy diễn biến phức tạp, nhưng mưa lớn không ảnh hưởng tới một vùng rộng lớn ở đồng bằng sông Trường Giang năm 1998.
"Lũ lụt năm 1998 đã gây ảnh hưởng tới toàn bộ khu vực sông Trường Giang, nhưng mưa lớn năm nay ảnh hưởng chủ yếu ở khu vực trung lưu và hạ lưu sông, do đó khu vực ảnh hưởng nhỏ hơn," Song nói.
Sau thiên tai lũ lụt năm 1998, Bắc Kinh đã tăng cường chi tiêu cho công tác phòng chống lũ lụt. "Đầu tư vào cơ sở hạ tầng trị thủy trong năm năm sau 1998 cao hơn tổng cộng từ 1949 tới 1999," Cheng Xiaotao, thành viên ban chuyên gia của Ủy ban Giảm thiểu Thiên tai Quốc gia Trung Quốc nói.
Theo Cheng, hệ thống hồ chứa được xây dựng trên các sông lớn sau năm 1998, bao gồm đập Tam Hiệp, đã đóng vai trò quan trọng trong việc giảm áp lực lũ lụt cho khu vực hạ lưu sông Trường Giang.
Tuy vậy, giới chuyên gia vẫn đặt câu hỏi về việc các đập lớn có thể kiểm soát lũ ở hạ lưu hiệu quả hay không, và đập Tam Hiệp, được xây dựng năm 2006, lại một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý.
Fan Xiao cho rằng đập Tam Hiệp phần nào đó có thể ngăn lũ ở thượng nguồn, nhưng không hiệu quả trong kiểm soát nước lũ ở trung lưu và hạ lưu sông Trường Giang.
Theo Peter Gleick, nhà nghiên cứu thủy khí học và là thành viên của Viện Khoa học Quốc gia Mỹ, một trong những bài học của đập Tam Hiệp là không một con đập nào, bất kể có lớn đến đâu, có thể ngăn chặn những đợt lũ lụt tồi tệ nhất.
Tuy vậy Gleick nói thêm rằng hiện không rõ lũ lụt ở Trung Quốc có tệ hơn không, nếu không có đập Tam Hiệp.
"Điều ai cũng biết là những nguy cơ ngày một lớn của thay đổi khi hậu do con người gây ra đang gây nguy cơ mưa lớn và lũ lụt, khiến những con đập như Tam Hiệp không thể ngăn chặn các đợt lũ tồi tệ nhất trong tương lai," Gleick nói.
Liu Junyan, nhà hoạt động của tổ chức Hòa Bình Xanh cho rằng việc các hiện tượng thời tiết cực đoan xuất hiện ngày một nhiều với cường độ ngày một lớn khiến Trung Quốc cần phải tính tới các nguy cơ thời tiết trong quy hoạch đô thị.
"Quy hoạch và xây dựng cần phải đáp ứng được nguy cơ về khí hậu trong tương lai," bà Liu nói.
Tố Linh (Nguoiduatin.vn)
