Bộ Xây dựng vừa hoàn thiện Dự thảo Nghị quyết về các cơ chế, chính sách đặc thù cho dự án Đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, trong đó nổi bật là đề xuất táo bạo về cơ chế Nhà nước cho nhà đầu tư vay vốn với lãi suất 0%.

Đề xuất nằm trong nỗ lực của Bộ Xây dựng nhằm đưa ra hàng loạt cơ chế hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế và quy định riêng để dự án có quy mô cực lớn này có thể triển khai theo hình thức Đối tác Công - Tư (PPP).

Cơ sở cho đề xuất 0% lãi suất

Cụ thể, để đảm bảo tính khả thi tài chính cho dự án dưới hình thức đầu tư kinh doanh, Bộ Xây dựng đã tổng hợp ý kiến từ một số nhà đầu tư (như Công ty Vinspeed, Công ty Thaco). Các nhà đầu tư này đề xuất Nhà nước cho vay lại từ ngân sách với hạn mức tối đa 80% tổng mức đầu tư (không bao gồm giải phóng mặt bằng), áp dụng lãi suất 0% trong vòng 30 năm. 20% vốn còn lại sẽ do nhà đầu tư tự huy động.

Tuy nhiên, đề xuất này ngay lập tức vấp phải quan điểm thận trọng từ Bộ Tài chính.

Theo Bộ Tài chính, cơ chế Chính phủ sử dụng vốn ngân sách nhà nước (NSNN) cho doanh nghiệp vay lại hiện không được quy định trong Luật Quản lý nợ công 2017 và cần phải báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét.

Đáng lo ngại hơn, Bộ Tài chính nhấn mạnh việc Chính phủ đứng ra trả lãi suất cho khoản vay lãi suất 0% này sẽ làm gia tăng nghĩa vụ trả nợ lãi trực tiếp của Chính phủ, có nguy cơ vượt trần và ảnh hưởng tiêu cực đến xếp hạng tín nhiệm quốc gia.

Thêm vào đó, lãi suất 0% cũng bị cho là làm suy yếu khả năng hoàn vốn và giảm động lực trả nợ của doanh nghiệp, đi ngược lại nguyên tắc quản lý nợ theo hướng thị trường. Với rủi ro nhà đầu tư hoàn trả toàn bộ khoản vay một lần khi hết thời hạn (30 năm), Bộ Tài chính đề nghị Bộ Xây dựng phải đánh giá tính khả thi, vì khả năng thu hồi vốn thực tế rất khó đảm bảo nếu dự án chậm thu hồi hoặc không đạt hiệu quả tài chính.

Bài toán hoàn vốn và tỷ lệ vốn Nhà nước

Trong khi thừa nhận mình "không có chức năng, chuyên môn, thông tin" để đánh giá các tác động vĩ mô của chính sách tài chính này, Bộ Xây dựng vẫn tiếp tục tổng hợp các đề xuất để các bộ ngành xem xét.

Liên quan đến chính sách tỷ lệ vốn Nhà nước tham gia, Bộ Xây dựng đề xuất tăng mức hỗ trợ của Nhà nước lên không quá 80% tổng mức đầu tư dự án (vượt mức 70% quy định hiện hành đối với dự án PPP). Cơ sở cho đề xuất này là kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều quốc gia phải nâng mức hỗ trợ rất cao đối với các dự án PPP trong lĩnh vực đường sắt.

Theo tính toán sơ bộ, nếu nhà đầu tư PPP đầu tư phương tiện và thiết bị vận hành (khoảng 9,7% tổng mức đầu tư) và Nhà nước hỗ trợ bù lỗ khoảng 0,78 tỷ USD, thời gian hoàn vốn dự kiến là 33,61 năm. Trường hợp doanh thu giảm 10%, dự án sẽ không thể hoàn vốn cho nhà đầu tư.

Cuối cùng, Bộ Xây dựng cũng đề xuất cơ chế vượt trội về ưu đãi thuế, miễn thuế nhập khẩu cho máy móc, thiết bị, và vật tư phục vụ trực tiếp cho dự án mà trong nước chưa sản xuất được hoặc không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, nhằm thúc đẩy việc thu hút nhà đầu tư tư nhân tham gia vào dự án trọng điểm quốc gia này.

Theo PV (SHTT)