Muốn con đọc sách nhưng cha mẹ lại mải mê xem livestream

“Các phụ huynh than phiền với tôi rằng trẻ không thích đọc sách, nhưng khi được hỏi, học sinh lại phản hồi ‘Mẹ con ở nhà cũng không đọc sách, toàn xem livestream, lướt mạng. Bản thân tôi khá lúng túng khi gặp tình huống này, trường học, thầy cô nỗ lực nâng cao văn hóa đọc cho học sinh, nhưng lại thiếu sự phối hợp từ phụ huynh”.

Đó là chia sẻ của thầy Võ Kim Bảo, giáo viên môn Ngữ văn, trường THCS Nguyễn Du (TP.HCM). Nhiều năm công tác trong ngành giáo dục, thầy Bảo luôn trăn trở trước văn hóa đọc của học trò.

Cách đây hơn 10 năm, theo thống kê, người Việt đọc trung bình 0,8 cuốn sách/người/năm, tức là chưa được một cuốn sách. Theo thầy Bảo, những áp lực của việc học, thi cử và các hình thức giải trí hiện đại đã khiến học sinh không còn mặn mà với việc đọc.

Đặc biệt, khi thói quen đọc sách không được hình thành từ gia đình, những nỗ lực của nhà trường dù lớn đến đâu cũng khó có thể tạo nên một thay đổi bền vững.

Trường học tìm cách nâng cao văn hóa đọc

Chia sẻ với Tri Thức - Znews , thầy Võ Kim Bảo cho biết từ năm học 2022-2023, trường THCS Nguyễn Du bắt đầu thực hiện tiết đọc sách ở khối 6 và 7.

Tiết học này được tổ chức ở thư viện, thủ thư sẽ quản lý học sinh và giáo viên Ngữ văn sẽ hướng dẫn học sinh đọc sách. Trong các cột điểm của môn Ngữ văn, giáo viên có thể dùng một cột điểm để kiểm tra sản phẩm đọc sách của học sinh, có thể là bài thu hoạch, nhật ký đọc sách, bài giới thiệu…

Thầy Bảo nhấn mạnh tiết đọc sách có ý nghĩa quan trọng, nếu thực hiện hiệu quả, có giáo viên chuyên biệt, có chuyên gia hướng dẫn, chắc chắn học sinh sẽ có được nhiều lợi ích.

Đồng quan điểm, cô Đỗ Mai Anh (tổ trưởng tổ chuyên biệt, trường Tiểu học Quốc tế Alaska, Hà Nội) nhìn nhận việc duy trì thói quen đọc sách tạo ra sự khác biệt rõ rệt giữa học sinh đọc nhiều và học sinh đọc ít. Sự khác biệt này thể hiện qua vốn từ vựng, cách học sinh triển khai bài viết và cả cách các em giao tiếp, nói chuyện.

Tại Alaska, nhà trường rất chú trọng xây dựng thói quen đọc sách và văn hóa đọc, không chỉ cho học sinh mà còn cả giáo viên và ban lãnh đạo.

Trong đó, tiết Văn hóa đọc là một phần quan trọng trong chương trình học tại trường, được thiết kế để nuôi dưỡng tình yêu và thói quen đọc sách cho học sinh. Mỗi tuần, các em sẽ có một tiết học tại thư viện của trường, kéo dài trong 35 phút và có giáo viên chuyên biệt cho môn này.

Để đảm bảo học sinh có thói quen đọc có định hướng, nhà trường xây dựng danh sách sách khuyến đọc, khoảng 50-80 cuốn dành cho học sinh cấp 1. Danh mục này được xây dựng dựa trên lứa tuổi và số sách thực có trong thư viện, chia ra theo thể loại sách văn học, khoa học, lịch sử và rèn đạo đức.

Không đơn thuần là hướng dẫn học sinh, giáo viên phụ trách tiết đọc phải xây dựng giáo án đọc sáng tạo, mục tiêu là tiết đọc không nhàm chán và nâng cao khả năng đọc chủ động. Mỗi tiết đọc sẽ chia làm ba phần, bao gồm:

• Đọc (1/3 tiết đầu): Học sinh có thể là đọc thụ động (đối với lớp bé, cô đọc cho trẻ nghe) hoặc đọc chủ động, đọc theo nhóm (đối với lớp lớn);
• Tìm hiểu nội dung (1/3 tiết tiếp theo): Học sinh tìm hiểu chính cuốn sách thông qua việc sử dụng phiếu đọc. Phiếu đọc yêu cầu trả lời câu hỏi hoặc làm theo cá nhân để đa dạng hóa hình thức học;
• Ứng dụng (đọc nâng cao, 1/3 thời gian còn lại): Học sinh ứng dụng kiến thức từ việc đọc, ví dụ viết một khổ thơ ngắn nêu cảm nhận hoặc ghi lại thông tin chính. Điều này giúp trẻ không chỉ đọc sách một cách thụ động mà còn biết ứng dụng và thực tế.

Cô Mai Anh lưu ý thêm việc triển khai đọc sách phải theo chủ đề và theo tháng, ví dụ như dự án đọc sách Tết Trung thu, dự án về gia đình. Điều này giúp học sinh đọc có hệ thống và chủ động tiếp nhận kiến thức, không chỉ đọc cho vu vơ.

Khó hiệu quả nếu phụ huynh không phối hợp

Tiết đọc sách có nhiều lợi ích, song thầy Võ Kim Bảo thừa nhận việc triển khai ở trường học vẫn còn gặp khó khăn, dẫn đến việc thực hiện chưa hiệu quả, học sinh tham gia với tâm lý đối phó.

Cụ thể, theo thầy Bảo, ở đa số trường công lập, sách trong thư viện tuy nhiều nhưng vẫn không thể đáp ứng được nhu cầu đa dạng của học sinh.

“Một vấn đề khác là đọc sách chưa phải là niềm yêu thích của nhiều học sinh, nên để đưa các em vào nề nếp thì rất khó. Khi triển khai tiết đọc sách, việc được áp dụng điểm số rất hạn chế”, thầy Bảo chia sẻ.

Bên cạnh đó, thầy cho rằng một quan niệm sai lầm là nhiều trường giao phó việc hướng dẫn đọc sách cho giáo viên Ngữ văn, trong khi sách có ở mọi lĩnh vực trong cuộc sống. Giáo viên Ngữ văn không thể bao quát hết các lĩnh vực khác. Chính vì vậy, việc hướng dẫn đọc sách cần sự chung tay của tập thể thầy cô giáo, cùng giáo viên hướng dẫn tiết đọc chuyên biệt.

Ngoài ra, thầy Bảo nhìn nhận một điểm đáng lưu ý là hiện nay, việc đọc sách của học sinh đa phần chỉ diễn ra ở trường, không chắc chắn diễn ra ở nhà nên hiệu quả không cao, không thể hình thành thói quen cho học sinh.

“Xã hội không có thói quen đọc sách, cha mẹ cũng ít đọc sách hơn so với ngày trước, nhiều giáo viên cũng chỉ quanh quẩn sách giáo khoa mà chưa chịu chủ động đọc sách thì khó có thể làm gương cho học sinh”, thầy Bảo nói.

Đồng quan điểm, cô Đỗ Mai Anh cho rằng hầu hết phụ huynh đều nhận thức được giá trị của sách, nhưng nhiều yếu tố chi phí khiến họ vô tình nhìn nhận sách chỉ là sách, có thể lấy kiến thức ở đâu cũng được. Điều này dẫn đến việc không coi việc đọc là ưu tiên.

“Thực tế hiện nay, hầu hết gia đình rất bận rộn. Bên cạnh đó, nhiều yếu tố hấp dẫn bố mẹ lẫn trẻ nhỏ như máy tính, tivi, điện thoại, khiến họ không duy trì được thói quen đọc”, cô giáo chia sẻ.

Để xây dựng thói quen đọc sách cho trẻ, ngoài nhà trường, cô nhấn mạnh trước hết, bố mẹ phải làm gương. Hình ảnh bố mẹ ngồi đọc sách tạo ra ấn tượng mạnh mẽ đối với trẻ. Việc đọc sách trong gia đình phải là sự đồng hành, thậm chí đôi khi là con dạy bố mẹ đọc sách, chứ không chỉ là bố mẹ dạy con đọc.

Cô cho rằng rèn thói quen đọc sách cho trẻ nên bắt đầu càng sớm càng tốt. Cha mẹ có thể bắt đầu bằng việc đọc sách cho con ngay từ khi còn trong bụng mẹ (thai giáo) hoặc khi con mới ra đời.

Về phía nhà trường, cô Mai Anh gợi ý nên tăng thêm các tiết đọc sách và hoạt động thư viện trong trường học. Cùng với đó, các trường có thể triển khai các dự án nhằm “đánh thức” tiềm năng của thư viện, như tái cấu trúc cơ sở vật chất, xây dựng chương trình đọc luân chuyển đầu sách giữa các thư viện của các trường để học sinh có nhiều sách thú vị hơn.

Trong khi đó, thầy Bảo gợi ý ngoài tiết đọc sách riêng biệt, các nhà trường nên lồng ghép việc yêu cầu học sinh đọc sách trong từng môn học, từng giờ học.

Thay vì giao bài tập, giáo viên có thể yêu cầu học sinh xử lý một tình huống cụ thể, và cách xử lý vấn đề đó đến từ việc đọc những cuốn sách cụ thể. Có như vậy, học sinh mới thấy được trọn vẹn ý nghĩa của việc đọc sách.