Không bỏ lỡ “cơ hội vàng” can thiệp sớm cho trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Hành trình tìm tiếng nói cho con trẻ

Nhớ lại quãng thời gian đầu, chị Ngọc kể, khi con gần 3 tuổi nhưng vẫn không nói được từ nào, gia đình như “ngồi trên đống lửa”. “Con vẫn nghe thấy, vẫn chơi đùa, nhưng tuyệt nhiên không phát âm. Cháu cần gì đều ra hiệu, cầm tay mẹ chỉ chỏ. Tôi đưa con đi khám khắp nơi, làm đủ xét nghiệm phát triển mà không tìm ra nguyên nhân rõ ràng. Cảm giác bất lực và hoang mang vô cùng”- chị Ngọc chia sẻ.

Sau khi được các bác sĩ tư vấn về chương trình can thiệp sớm và phục hồi chức năng (PHCN) ngôn ngữ cho trẻ, chị Ngọc bắt đầu cho con đến khám và điều trị Khoa Tâm thần kinh - Phục hồi chức năng – Y học cổ truyền (Bệnh viện Nhi Hải Dương). Mỗi ngày, hai mẹ con đều đặn đến bệnh viện, tham gia các buổi trị liệu và tập vận động tinh, vận động thô cùng chuyên viên, điều dưỡng. Ngoài giờ can thiệp, chị tiếp tục luyện tập cùng con tại nhà – từ những âm tiết đơn giản đến việc dạy con nhận biết đồ vật, bắt chước âm thanh xung quanh.

Chính chị Ngọc cũng thừa nhận, việc cho con xem tivi quá sớm và thường xuyên là một trong những sai lầm của gia đình. “Từ khi con hơn 1 tuổi, mỗi lần ăn cơm hay uống sữa, tôi đều bật tivi để con ngồi yên. Lâu dần, con chỉ thích nhìn màn hình, không giao tiếp với ai. Trong quá trình thăm khám ban đầu, tôi bất ngờ khi nghe bác sĩ nói đó là một trong những nguyên nhân khiến con chậm nói, giảm tập trung và kém giao tiếp” - chị Ngọc chia sẻ.

Các bác sĩ điều trị cho biết, tình trạng trẻ chậm nói, giảm tương tác xã hội do xem tivi và điện thoại quá nhiều đang ngày càng phổ biến. Khi trẻ tiếp xúc với thiết bị điện tử trong thời gian dài, khả năng tập trung, ghi nhớ âm thanh và bắt chước lời nói bị hạn chế. Việc hạn chế thiết bị, tăng tương tác giữa người – người là yếu tố quan trọng hàng đầu trong quá trình phát triển ngôn ngữ.

Tuy nhiên, yếu tố tiếp xúc, lạm dụng thiết bị điện tử cũng có liên quan trong một số trường hợp chậm phát triển ngôn ngữ đơn thuần nhưng không phải là nguyên nhân chủ yếu khiến trẻ chậm nói, vì chậm nói là một trong số những biểu hiện của rối loạn phát triển ngôn ngữ, nguyên nhân gây rối loạn phát triển ngôn ngữ thì có rất nhiều, liên quan cả nhiều bệnh lý khác.

Trên cơ sở đặt mục tiêu can thiệp cụ thể, cung cấp các bài học, bài tập phù hợp với khả năng của trẻ, đồng thời tư vấn, hướng dẫn người nhà tích cực thực hiện tại nhà các chương trình, bài học mà trẻ đang được can thiệp tại bệnh viện. Trong đó lưu ý, phụ huynh cần hạn chế thiết bị điện tử và dành nhiều thời gian tương tác để trẻ tiến bộ tốt nhất.

Từ tháng 4 đến tháng 10/2025, sau hơn nửa năm can thiệp đều đặn, con trai chị Ngọc đã biết hướng mắt khi được gọi tên, phát âm được những tiếng đầu tiên, rồi gọi “Mẹ”. “Chỉ một từ thôi mà tôi đã khóc. Bao nhiêu tháng kiên trì, mệt mỏi, cuối cùng con cũng cất tiếng nói” - chị xúc động.

Chị Ngọc cho biết thêm, các bác sĩ khuyến cáo, với trẻ dưới 3 tuổi, đây là “giai đoạn vàng’” để can thiệp. Càng được hỗ trợ sớm, khả năng phục hồi càng cao và giúp trẻ hòa nhập tốt hơn khi đến tuổi học đường.

Hơn nửa năm kiên trì, chị Ngọc không chỉ chứng kiến sự thay đổi của con mình mà còn gặp nhiều phụ huynh có hoàn cảnh tương tự. Có người đã theo đuổi phục hồi chức năng suốt 5 năm vì con bị khuyết tật cơ hàm bẩm sinh và kết quả thật đáng mừng: cháu hiện đã vào lớp 1, học tập bình thường. “Mỗi câu chuyện của họ tiếp thêm cho tôi niềm tin rằng, chỉ cần kiên trì, con nào cũng có thể tiến bộ” - chị Ngọc nói.

“Tôi mong những phụ huynh có con chậm nói hãy đừng chủ quan, đừng sợ hãi. Hãy cho con đi khám, được can thiệp sớm – bởi đó là cách giúp con tìm lại tiếng nói và mở ra cả một thế giới mới” - chị Ngọc gửi gắm.

Câu chuyện của chị Ngọc là minh chứng cho hiệu quả của phát hiện sớm- can thiệp sớm trong phục hồi chức năng ở trẻ em, nhất là với nhóm trẻ chậm phát triển ngôn ngữ – một dạng rối loạn phát triển phổ biến hiện nay.

Can thiệp sớm mở cánh cửa tương lai

Thực hiện Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chương trình phát triển hệ thống Phục hồi chức năng giai đoạn 2023 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”, các bộ, ngành, địa phương đang nỗ lực triển khai nhiều hoạt động nhằm phát hiện sớm, can thiệp sớm và phục hồi chức năng toàn diện cho trẻ em khuyết tật – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương, nhưng cũng có nhiều tiềm năng phát triển nếu được hỗ trợ đúng thời điểm.

Trong những năm qua, Quốc hội, Chính phủ và Bộ Y tế đã ban hành nhiều văn bản quan trọng tạo hành lang pháp lý cho công tác PHCN và PHCN dựa vào cộng đồng. Luật Người khuyết tật khẳng định: chăm sóc sức khỏe người khuyết tật là trách nhiệm của ngành y tế, trong đó cơ sở y tế có nhiệm vụ tư vấn biện pháp phòng ngừa, phát hiện sớm khuyết tật, xác định khuyết tật bẩm sinh ở trẻ sơ sinh để điều trị, chỉnh hình và phục hồi chức năng kịp thời.

Các đề án của Chính phủ như: Đề án trợ giúp người khuyết tật giai đoạn 2010-2020; Chương trình trợ giúp người khuyết tật giai đoạn 2021-2030… đều đặt trọng tâm vào mục tiêu phát hiện sớm, can thiệp sớm, phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng, giúp trẻ khuyết tật được chăm sóc, giáo dục và hòa nhập xã hội.

Đặc biệt, Luật Khám, chữa bệnh năm 2023 (Điều 68) và Nghị định 96/2023/NĐ-CP đã cụ thể hóa các quy định chuyên môn đối với phòng kỹ thuật phục hồi chức năng - tạo nền tảng pháp lý vững chắc để các cơ sở y tế triển khai hoạt động phục hồi chức năng một cách bài bản, chuyên sâu. Nội dung Luật và Nghị định có quy định về phòng kỹ thuật PHCN giúp nhiều người bệnh, người khuyết tật được tiếp cận với dịch vụ PHCN ngay tại cộng đồng.

Theo các chuyên gia, phát hiện sớm và can thiệp sớm là “cơ hội vàng” để trẻ khuyết tật được điều trị đúng thời điểm.

Đối với trẻ: Nếu được phát hiện sớm và can thiệp sớm nhiều trẻ khuyết tật sẽ phục hồi tốt và trở thành trẻ bình thường (Ví dụ: trẻ bị bàn chân khoèo bẩm sinh hoặc trật khớp háng bẩm sinh, trẻ tự kỷ nhẹ có chỉ số IQ bình thường); Một số trẻ khuyết tật khác có thể phát triển được các kỹ năng gần như trẻ bình thường (Ví dụ: trẻ chậm phát triển vận động hoặc ngôn ngữ so với tuổi, trẻ bại não liệt nửa người hoặc hai chân mức độ nhẹ); Một số trẻ khuyết tật nặng cũng được phục hồi không dẫn đến các khuyết tật thứ phát, các kỹ năng được cải thiện nhiều và có thể hội nhập xã hội (Ví dụ trẻ bại não thể co cứng nặng sẽ không bị co rút biến dạng khớp, tuy không đi lại được nhưng ngồi xe lăn vẫn có thể đi học).

Đối với cha mẹ và gia đình trẻ khuyết tật : Phát hiện sớm giúp cha mẹ, gia đình trẻ có định hướng đúng để can thiệp PHCN hiệu quả nhất cho con. Can thiệp sớm khiến cha mẹ bị lôi cuốn một cách tích cực vào quá trình can thiệp, nhờ đó họ phát hiện được khả năng và tiềm năng của bản thân. Nhờ can thiệp sớm, cha mẹ có thái độ, hành vi đúng mực với các vấn đề của trẻ, có kỹ năng xử trí với các vấn đề của trẻ, tăng cường tương tác trẻ - cha mẹ…

Đối với xã hội: Can thiệp sớm giúp xã hội nhận thức được thực tế có nhiều trẻ có vấn đề về phát triển trong cộng đồng và quyền được hỗ trợ của trẻ em; Can thiệp sớm cũng làm trở thành trẻ bình thường, tăng cơ hội tiếp cận giáo dục của trẻ, và do vậy sẽ làm giảm các chi phí xã hội do tội phạm, thất nghiệp, hoặc trợ cấp xã hội giúp nâng cao chất lượng dân số.

Từ nỗi lo của một người mẹ đến quyết tâm của ngành y tế, hành trình phát hiện sớm - can thiệp sớm - phục hồi chức năng toàn diện đang mở ra cơ hội mới cho hàng ngàn trẻ em khuyết tật trên khắp Việt Nam, để mọi đứa trẻ đều có quyền được phát triển, được gọi tên và được lắng nghe trong thế giới đầy âm thanh này.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, năm 2019, cứ ba người thì có một người cần phục hồi chức năng, tương đương 2,4 tỷ người. Ở Việt Nam, hơn 7% dân số từ 2 tuổi trở lên là người khuyết tật, trong đó khoảng 1,2 triệu trẻ em (3,1%) trong độ tuổi 0–17. Các dạng khuyết tật phổ biến nhất là vận động (22,4%) và ngôn ngữ (21,4%). Luật Khám, chữa bệnh năm 2023 đã quy định 01 Điều (Điều 68) về PHCN, Nghị định số 96/2023/NĐ-CP cũng đã có quy định về điều kiện phòng kỹ thuật Phục hồi chức năng là các hành lang pháp lý để triển khai các hoạt động phòng ngừa khuyết tật, phát hiện sớm, can thiệp sớm trẻ em khuyết tật, hoạt động phục hồi chức năng, phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng ngày càng hiệu quả.

TS. Vương Ánh Dương – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, Chữa bệnh (Bộ Y tế)