Sự thật gây sốc: Chỉ một giọt rượu cũng có thể hủy hoại não và đẩy bạn đến bờ vực mất trí nhớ

Một nghiên cứu quy mô toàn cầu mới đây do Đại học Oxford (Anh) chủ trì, với sự tham gia của các nhà khoa học đến từ Đại học Yale (Mỹ) và Đại học Cambridge (Anh), đã làm dấy lên hồi chuông cảnh báo về mối liên hệ giữa rượu và chứng mất trí nhớ. Kết quả cho thấy: uống bất kỳ lượng rượu nào, dù chỉ một ít cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ.

Công trình này, được công bố trên tạp chí BMJ Evidence-Based Medicine , đã kết hợp dữ liệu của hơn nửa triệu người từ hai cơ sở dữ liệu dân số lớn: Chương trình Triệu Cựu Chiến binh Hoa Kỳ và Ngân hàng Sinh học Vương quốc Anh . Mục tiêu là xác định mối liên hệ giữa mức độ tiêu thụ rượu và nguy cơ phát triển các dạng mất trí nhớ khác nhau.

Tác giả chính – bác sĩ Anya Topiwala, chuyên gia tâm thần học và nhà nghiên cứu thuộc Khoa Sức khỏe Dân số Nuffield, Đại học Oxford nhấn mạnh rằng ethanol, thành phần chính trong rượu, là một chất độc thần kinh mạnh. “Nó giết chết tế bào não,” bà nói, “và nó làm điều đó theo nhiều cách khác nhau.”

Theo giải thích của nhóm nghiên cứu, ethanol gây stress oxy hóa và viêm não, khiến các tế bào thần kinh bị tổn thương, đặc biệt ở hồi hải mã – vùng chịu trách nhiệm ghi nhớ và vỏ não – nơi xử lý nhận thức. Rượu còn làm chậm quá trình hình thành tế bào thần kinh mới, khiến khả năng học tập, ghi nhớ và phục hồi của não suy giảm. Khi tế bào não chết hàng loạt, mô não bị teo lại, dẫn đến suy giảm trí nhớ lâu dài.

Ethanol cũng gây rối loạn các khớp thần kinh – nơi các tế bào thần kinh truyền tín hiệu cho nhau làm suy yếu quá trình giao tiếp và trao đổi năng lượng trong não. Đặc biệt, các nhà khoa học phát hiện rượu có thể đẩy nhanh sự tích tụ mảng bám amyloid, vốn là dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer. Nói cách khác, mỗi ly rượu là một bước nhỏ, âm thầm nhưng chắc chắn, đưa bộ não đến gần hơn với chứng mất trí.

Điều này lý giải tại sao chỉ sau vài ly, con người có xu hướng nói nhiều, hành động khác thường vì rượu ức chế hoạt động của thùy trán, phần não kiểm soát lý trí và tự chủ. Đây cũng là khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất ở bệnh nhân Alzheimer.

Hiện tại, hướng dẫn “rủi ro thấp” của Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh (NHS) khuyến nghị không nên uống quá 14 đơn vị rượu mỗi tuần, chia đều trong ít nhất ba ngày, và nên có ngày “nghỉ rượu” để cơ thể phục hồi. Tuy nhiên, như Topiwala lưu ý, “rủi ro thấp” không có nghĩa là “rủi ro bằng không”. Và các hướng dẫn này chưa tính đến tác hại tích lũy của rượu lên tế bào não.

Khi được hỏi liệu não có thể hồi phục nếu ngừng uống rượu hay không, Topiwala cho biết vẫn chưa có kết luận rõ ràng. “Một số nghiên cứu nhỏ cho thấy ở những người uống nhiều, não có thể phục hồi phần nào, nhưng mức độ và thời gian cần thiết còn là điều chưa xác định.” Bà cũng cảnh báo rằng người trẻ dù có khả năng tái tạo mạnh vẫn dễ tổn thương, vì não họ đang phát triển đến năm 25 tuổi.

Rượu không chỉ phá hoại não, nó hủy hoại toàn bộ cơ thể theo nhiều cách: làm tăng huyết áp, gây rối loạn nhịp tim, suy yếu tuyến tụy, viêm thận, tổn thương niêm mạc dạ dày, và đặc biệt là hủy hoại gan – cơ quan duy nhất có thể lọc ethanol ra khỏi máu. Khi gan suy yếu, các chất độc như amoniac không thể đào thải hết, tích tụ lên não và gây bệnh não gan, biểu hiện bằng lú lẫn, “sương mù trí nhớ” và thậm chí hôn mê.

Thiếu hụt vitamin B1 (thiamine) – hậu quả của rối loạn hấp thụ do rượu cũng là nguyên nhân của hội chứng Wernicke–Korsakoff, một dạng mất trí nhớ nghiêm trọng. Giai đoạn đầu (Wernicke) gây lú lẫn, mất thăng bằng; giai đoạn sau (Korsakoff) khiến người bệnh bịa ra những ký ức không có thật, vĩnh viễn mất khả năng hồi phục trí nhớ.

Hệ tim mạch cũng không thoát khỏi tác động của rượu. Uống lâu dài dẫn đến bệnh tim do rượu, tăng huyết áp và loạn nhịp tim – những yếu tố trực tiếp làm tăng nguy cơ đột quỵ. Các tổn thương mạch máu nhỏ, lặp lại nhiều lần trong não theo thời gian gây ra chứng mất trí nhớ do mạch máu, dạng phổ biến thứ hai sau Alzheimer.

Không chỉ thế, rượu phá vỡ trục ruột–não – hệ thống liên kết giữa vi khuẩn đường ruột và chức năng thần kinh. Nó làm thay đổi hệ vi sinh vật có lợi, kích hoạt các phản ứng viêm lan truyền đến não. Khi tuyến tụy, ruột và thận bị tổn thương, khả năng hấp thụ dinh dưỡng và điều hòa huyết áp giảm, kéo theo hàng loạt hệ quả nghiêm trọng cho trí nhớ và nhận thức.

Rượu còn làm suy yếu hệ miễn dịch, chỉ một đêm say xỉn cũng đủ khiến cơ thể giảm khả năng chống lại nhiễm trùng trong 24 giờ. Những người uống rượu thường xuyên dễ mắc các bệnh như viêm não và viêm màng não – hai căn bệnh tấn công trực tiếp vào hệ thần kinh trung ương.

Một vấn đề khác mà các chuyên gia lưu ý là rượu làm giảm khả năng kiểm soát bản thân. Sau vài ly, con người thường mất ý chí kiềm chế và uống nhiều hơn dự định. Theo tổ chức Drinkaware (Anh), việc theo dõi lượng rượu tiêu thụ bằng ứng dụng điện thoại là cách hữu ích để tránh “mất kiểm soát”.

Giữa những phát hiện khoa học ngày càng đáng báo động, xu hướng “uống tỉnh táo” (sober curious) đang lan rộng toàn cầu. Bên cạnh “Tháng Một khô” (Dry January), nhiều người còn tham gia “Tháng Mười tỉnh táo” (Ocsober) – chiến dịch do tổ chức Macmillan Cancer Support (Anh) khởi xướng để nâng cao nhận thức về tác hại của rượu và nguy cơ ung thư.

Ngày nay, các lựa chọn đồ uống không cồn hoặc ít cồn ngày càng phong phú, từ rượu vang, bia đến cocktail không cồn giúp những người yêu hương vị rượu vẫn có thể thưởng thức mà không lo say xỉn hay tổn hại sức khỏe.

Như bác sĩ Topiwala khẳng định, chưa bao giờ là thời điểm tốt hơn để từ bỏ rượu. Những bằng chứng mới nhất không chỉ cho thấy rượu không có “mức an toàn”, mà còn chứng minh mỗi giọt rượu đều để lại dấu vết âm thầm trong não. Và nếu sức khỏe tinh thần, trí nhớ, hay chỉ đơn giản là sự minh mẫn của bản thân là điều quý giá, thì có lẽ, lựa chọn sáng suốt nhất là… đừng nâng ly ngay từ đầu.