Ăn sạch để bảo vệ sức khỏe là điều đáng mừng. Nhưng khi tiêu chuẩn trở nên cực đoan, mỗi bữa ăn lại hóa áp lực, kéo theo lo âu và cô lập trong im lặng.

Đã có lúc, việc ngồi vào bàn ăn cùng gia đình hay bạn bè không còn là điều dễ chịu. Những buổi hẹn hò, bữa tiệc hay đơn giản chỉ là bữa cơm ngoài hàng bỗng trở thành lý do để từ chối. Không phải vì chán ăn hay sợ tăng cân, mà vì nỗi lo quen thuộc: mình không kiểm soát được những gì sẽ đưa vào cơ thể.

Ám ảnh với 'ăn sạch' - Báo VnExpress Sức khỏe

Ban đầu, mọi chuyện chỉ xuất phát từ mong muốn sống lành mạnh hơn, chọn thực phẩm “sạch”, “tốt cho sức khỏe”. Thế nhưng theo thời gian, những lựa chọn ấy dần biến thành bộ quy tắc cứng nhắc. Mỗi món ăn bị chia thành “nên” và “không nên”, còn mỗi bữa ăn lại giống một bài kiểm tra kỷ luật. Chỉ cần lỡ miệng ăn sai nguyên tắc, cảm giác tội lỗi lập tức xuất hiện, kéo theo lo âu và tự trách.

Khi “ăn sạch” không còn mang lại sự nhẹ nhõm cho cơ thể mà khiến tâm trí nặng nề, đó có thể không đơn thuần là lối sống healthy nữa. Nhiều người đang âm thầm rơi vào một dạng rối loạn ăn uống mang tên orthorexia - nơi nỗi sợ thức ăn ngày càng lớn, còn niềm vui sống lại nhỏ dần.

Theo các chuyên gia tâm lý và dinh dưỡng, orthorexia không chỉ là thói quen ăn uống khoa học. Đây là tình trạng con người bị ám ảnh quá mức với việc chỉ tiêu thụ những thực phẩm mà họ cho là “thuần khiết”, đồng thời sợ hãi hoặc ghê sợ các món ăn bị coi là “không tốt”. Ăn uống lúc này không còn là nhu cầu nuôi dưỡng cơ thể, mà trở thành một hệ thống quy tắc kiểm soát suy nghĩ, cảm xúc và thậm chí cả các mối quan hệ xã hội.

Không giống chế độ ăn cân bằng, orthorexia thường đi kèm với việc loại bỏ cực đoan nhiều nhóm thực phẩm như đường, tinh bột, chất béo hay đồ chế biến sẵn. Một số người còn hạn chế cả những món ăn quen thuộc trong bữa cơm gia đình. Họ dành rất nhiều thời gian để nghiên cứu thành phần thực phẩm, tìm nguồn “sạch”, chuẩn bị bữa ăn cầu kỳ và luôn lo lắng xem liệu mình có “ăn sai” hay không. Chỉ một lần lệch khỏi kế hoạch cũng đủ khiến họ cảm thấy xấu hổ, tội lỗi, rồi tiếp tục siết chặt bản thân hơn nữa. Dần dần, ăn uống không còn là niềm vui, mà trở thành một gánh nặng tâm lý thường trực.

30 thực đơn Eat Clean thuần Việt để giảm cân đón Tết cực 'xịn'

Điểm khiến orthorexia khó nhận diện là động cơ ban đầu có vẻ tích cực. Khác với những rối loạn ăn uống liên quan đến ám ảnh cân nặng hay vóc dáng, orthorexia thường bắt đầu từ mong muốn cải thiện sức khỏe, phòng bệnh, sống “tốt hơn”. Thế nhưng chính cách suy nghĩ cực đoan “thực phẩm tốt” và “thực phẩm xấu” lại có thể gây thiếu hụt dinh dưỡng, suy nhược, rối loạn tiêu hóa. Không chỉ sức khỏe thể chất bị ảnh hưởng, người mắc còn đối diện với lo âu, căng thẳng, tự cô lập mình khỏi các bữa ăn chung vì sợ không kiểm soát được món ăn.

Thực tế, đã có không ít trường hợp dần tránh ăn uống cùng gia đình, từ chối tiệc tùng, ngại ra ngoài chỉ vì lo ngại “không có đồ ăn sạch đúng tiêu chuẩn”. Khi bàn ăn từng là nơi kết nối thì giờ lại trở thành ranh giới vô hình đẩy họ xa dần những người xung quanh.

Dù orthorexia chưa được công nhận chính thức trong cẩm nang chẩn đoán DSM-5, nhiều nghiên cứu cho thấy tình trạng này đang gia tăng. Những nhóm thường xuyên tiếp xúc với thông điệp “eat clean”, “healthy lifestyle”, người tập luyện thể thao cường độ cao hay người dùng mạng xã hội liên tục xem hình ảnh bữa ăn “hoàn hảo” được cho là có nguy cơ cao hơn. Sự so sánh âm thầm và áp lực vô hình khiến nhiều người tự đẩy mình vào vòng xoáy kiểm soát quá mức.

Nếu việc ăn uống khiến bạn luôn căng thẳng, sợ hãi, cảm thấy mình “không đủ tốt” chỉ vì một bữa ăn lệch khỏi kế hoạch; nếu cơ thể mệt mỏi, thiếu năng lượng hoặc đời sống xã hội bị thu hẹp vì chế độ ăn; đó là lúc cần tìm đến chuyên gia tâm lý và dinh dưỡng. Việc điều trị orthorexia thường kết hợp liệu pháp tâm lý, đặc biệt là liệu pháp nhận thức - hành vi, nhằm giúp người bệnh xây dựng lại mối quan hệ lành mạnh với thực phẩm và cơ thể.

Các chuyên gia nhấn mạnh: ăn uống lành mạnh không có nghĩa là phải hoàn hảo tuyệt đối. Một chế độ ăn thực sự tốt cho sức khỏe cần sự linh hoạt, đa dạng và mang lại niềm vui, thay vì trở thành nỗi sợ thường trực. Orthorexia nhắc chúng ta rằng đôi khi, theo đuổi sức khỏe bằng mọi giá lại vô tình làm tổn hại chính sức khỏe - cả thể chất lẫn tinh thần. Ăn uống là để sống, không phải để sống trong lo âu.

HL (SHTT)